Öğr. Gör. Dursun YILMAZ
ORCID: 0000-0001-6161-3482
Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi
dursun.yilmaz@gop.edu.tr
ISBN: 978-605-71074-1-1
Yayın Tarihi: 11.03.2024
Doi: 10.5281/zenodo.10804211
Koruyucu sağlık iletişimi, bireylere sağlıklarını korumak, hastalıkları önlemek ve sağlıklı davranışları teşvik etmek amacıyla iletişim stratejileri kullanmayı ifade eder. Bu tür iletişim, hastalıklardan kaçınma, düzenli taramaları yapma, sağlıklı yaşam tarzlarını benimseme ve aşı gibi koruyucu önlemleri teşvik eder. Koruyucu sağlık iletişimi, bireylere sağlık konularında bilgi verirken aynı zamanda onları harekete geçmeye ve sağlıklı davranışlara yönlendirmeye odaklanır.
Bu iletişim stratejisi, toplum sağlığını geliştirmeyi, hastalıkları önlemeyi ve sağlık bilincini artırmayı hedefleyen bir yaklaşımdır. Halk sağlığını iyileştirmek ve bireyleri sağlıklı davranışlara teşvik etmek, koruyucu sağlık iletişiminin temel amaçları arasında yer alır. Koruyucu sağlık iletişimi, genel sağlığı koruma ve geliştirme odaklı bir alt disiplin olarak sağlık iletişimi içinde değerlendirilebilir.
Bu strateji, özellikle toplumun sağlığına olumlu etkilerde bulunmayı amaçlar. Halkın bilinçlenmesi, önleyici sağlık uygulamalarının yaygınlaştırılması ve bireylerin sağlıklı yaşam alışkanlıklarını benimsemeleri konusunda bilgilendirilmesi, koruyucu sağlık iletişiminin temel unsurlarıdır. Bu yaklaşımın benimsenmesi, sağlık iletişiminin geniş bir yelpazesini kapsayarak, bireylerin ve toplumun genel sağlığına yönelik olumlu değişikliklerin teşvik edilmesini amaçlar.
Yılmaz ve Günay’ın (2022) ifadesine göre, sağlık iletişimi alanında yaşanan gelişmeler, özellikle modern tıbbın yükselişi, İkinci Dünya Savaşı’nın etkileri, bireylerin sağlık konularına duyduğu artan endişe ve sağlık sektörüne yapılan büyük yatırımlar, bu alanda bir disiplin olarak sağlık iletişiminin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu bağlamda, koruyucu sağlık iletişimi, sağlık iletişiminin evriminde önemli bir role sahiptir.
Koruyucu sağlık iletişimi, sağlık profesyonelleri, kamu kurumları, medya ve diğer paydaşlar aracılığıyla gerçekleştirilebilir. Bu iletişim stratejileri, halk sağlığını iyileştirmek ve bireyleri sağlıklı yaşam tarzlarına yönlendirmek için önemli bir araç olarak kabul edilmektedir. Bu konudaki çalışmalarıyla tanınan Green (1999), koruyucu sağlık iletişimi konusunda geniş bir perspektife sahip bir bilim insanıdır ve sağlık iletişimini çeşitli faktörlere dayandıran bir yaklaşım benimsemiştir. Onun koruyucu sağlık iletişimi hakkındaki tanımı, sağlığı etkileyen sosyal, kültürel ve ekonomik unsurları vurgulayan kapsamlı bir bakış açısını içerir. Green, sadece bireylerin kişisel davranışlarına odaklanmak yerine, sağlığı etkileyen çevresel faktörleri de dikkate alarak, toplum sağlığının iyileştirilmesi amacını taşıyan bir iletişim stratejisi önerir. Green’ın “Health Education’s Contributions to Public Health in the Twentieth Century: A Glimpse Through Health Promotion’s Rear-View Mirror” adlı makalesinde, yirminci yüzyılda koruyucu sağlık iletişiminin rolü incelenmektedir. Bu makale, sağlık eğitiminin toplum sağlığına olan katkılarını ele almaktadır. Koruyucu sağlık iletişimi, bireyleri sadece hastalıklardan kaçınmaya teşvik etmekle kalmaz, aynı zamanda sağlıklı bir yaşam tarzını benimsemeye ve toplumun genel sağlığını geliştirmeye yönelik bir amaç taşır.
Koruyucu sağlık iletişimi konusundaki temel görüşler çeşitlilik gösterse de genellikle ortaya çıkan birkaç önemli perspektif bulunmaktadır. Toplum sağlığı uzmanları, bu iletişim stratejisinin toplum düzeyinde sağlığı geliştirmek adına önemli bir araç olduğunu savunur ve bilinçlendirme ile eğitim stratejilerini destekler. Diğer bir görüşe göre, bireylerin kendi sağlıklarına yönelik sorumluluk alması ve bilinçlenmesi, koruyucu sağlık iletişiminin temelini oluşturur. Bazı uzmanlar ise medya ve teknolojinin, geniş kitlelere etkili bir şekilde ulaşmayı sağlayan önemli araçlar olduğunu vurgular. Ayrıca, koruyucu sağlık iletişiminin etkili olabilmesi için kültür ve toplumsal bağlamın dikkate alınması gerektiği düşünülür, çünkü iletişim stratejileri, toplumların kültürel değerleri, inançları ve davranış kalıplarıyla uyumlu olmalıdır.
Lawrence W. Green ve arkadaşlarının (1980), Health Education Planning: A Diagnostic Approach adlı kitabı, sağlık eğitimi ve iletişimi konularındaki temel yaklaşımları içeren önemli bir kaynaktır. Kitap, sağlık iletişiminin sağlık eğitimi planlamasının temel bir bileşeni olarak değerlendirildiği bir çerçeve sunar. Sağlık iletişimi, bireylerin ve toplulukların sağlıkla ilgili bilgiye erişimini, bu bilgileri anlamasını ve sağlıklı davranışları benimsemesini sağlama sürecinde kritik bir araç olarak vurgulanır. Diagnostik yaklaşım, hedef kitlelerin ihtiyaçlarını, önceliklerini ve öğrenme tarzlarını anlamak için bir çerçeve sunar, böylece etkili ve özelleştirilmiş sağlık iletişimi stratejileri geliştirilebilir. Eser, sağlık iletişiminin planlama sürecindeki kilit rolünü vurgulayarak, sağlık profesyonellerine ve eğitimcilere kapsamlı bir rehber sunmaktadır. Kitap, sağlık iletişimi, sağlık eğitimi ve planlama alanındaki uzmanlar için önemli bir başvuru kaynağıdır.
Everett M. Rogers’ın (2003) en ünlü eseri olan Diffusion of Innovations, yeni fikirlerin, ürünlerin veya uygulamaların benimsenme ve yayılma süreçlerini detaylı bir şekilde ele almaktadır. Kitap, sağlık inovasyonlarının yayılma sürecini anlamak amacıyla beş kritik aşamayı ele alır: bilinçlenme, ilgi, karar, uygulama ve yayılma evreleri. Rogers, bu evreleri açıklarken iletişimin ve etkileşimin, inovasyonların benimsenme sürecinde kilit bir rol oynadığını vurgular. Sağlık iletişimi, özellikle sağlık inovasyonlarının tanıtımı, bilinirliği ve kabulü süreçlerinde etkili bir araç olarak ön plana çıkar. Kitap, inovasyonların sosyal sistemler içinde nasıl yayıldığını anlamak isteyen okuyuculara bu konuda önemli bir perspektif sunmaktadır.
David S. Gochman’ın (2013), Handbook of Health Behavior Research: Provider Determinants adlı 4 ciltlik kitabı, sağlık davranışları üzerine yapılan araştırmalara odaklanmakta ve sağlık profesyonellerinin rolünü incelemektedir. Kitap, hastanın ve bakıcının yapısal ve etkileşimsel belirleyiciler açısından ilişkisini tartışmaktadır. Sağlayıcı özelliklerinin “uyum” ve “bağlılık” üzerindeki etkisi özellikle dikkate değer bir şekilde ele alınmıştır. Her cilt, editör tarafından hazırlanan kapsamlı ek ve bütünleştirici materyalleri içermekte olup, dört ciltlik setin tamamını kapsayan detaylı indeks ve sağlık davranışları terminolojisinin bir sözlüğüne sahiptir.
Bu uzmanlar ve eserleri, sağlık iletişimi ve koruyucu sağlık iletişimi alanındaki temel teorileri ve uygulamaları anlamak için önemli katkılarda bulunmuşlardır. Yaptıkları çalışmalar ve yayınladıkları eserler, bu alanlarda sahip olunan bilgi birikimini zenginleştirmiş, araştırmacılara, uygulayıcılara ve öğrencilere rehberlik etmiştir. Bu uzmanların katkıları, sağlık iletişimi ve koruyucu sağlık iletişimi disiplinlerinin gelişimine ve evrimine önemli bir katkı sağlamıştır.
Anahtar Kelimeler: Koruyucu Sağlık İletişimi, Sağlık İletişimi, İletişim Stratejileri
Kaynakça
Gochman, D. S. (1997). Relevance of Health Behavior Research: An Integration of Applications. In Handbook of Health Behavior Research IV: Relevance for Professionals and Issues for the Future (pp. 377-393). Boston, MA: Springer US.
Gochman, D. S. (Ed.). (2013). Handbook of health behavior research II: provider determinants. Springer Science & Business Media.
Gochman, D. S. (Ed.). (2013). Handbook of health behavior research IV: Relevance for professionals and issues for the future. Springer Science & Business Media.
Green, L. W. (1999). Health education’s contributions to public health in the twentieth century: a glimpse through health promotion’s rear-view mirror. Annual Review of Public Health, 20(1), 67-88.
Green, L. W., Kreuter, M., Deeds, S. G., & Partridge, K. B. (1980). Health education planning: A diagnostic approach. In Health education planning: a diagnostic approach (pp. 306-306).
Reynolds, N. R., Baker, D., D’Aoust, R., Docal, M., Goldstein, N., Grubb, L., … & Wenzel, J. (2023). COVID‐19: Implications for Nursing and Health Care in the United States. Journal of Nursing Scholarship, 55(1), 187-201.
Rogers, E. M. (2003). Diffusion of Innovations. (5th ed.) New York: Free Press.
Yılmaz, D., & Günay, M. A. (2022). Türkiye’de Sağlık İletişimi: Sağlık Çalışanları Üzerine Yapılmış Bir Araştırma. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (İNİF E-Dergi), 7(1), 75-91.
