Dr. Sema Çağlayan
ORCID: 0000-0002-5715-8744
semacaglyan@gmail.com
ISBN: 978-605-71074-1-1
Yayın Tarihi: 05.08.2024
Doi: 10.5281/zenodo.13220287
Gösterişçi duyarlılık kavramı son yıllarda literatürde yer edinmeye başlayan yeni bir olgudur. İngilizce “virtue signaling” olarak ifade edilen gösterişçi duyarlılık kavramı, Türkçe’ye duyar kasma şeklinde geçmiş olan argo terimin kullanıma karşılık önerilmiş daha özenli bir ifadedir (Paşalı Taşoğlu ve Çağlayan, 2021, s. 493). İnsanların erdemli, ahlaklı ve duyarlı davranışlarını söylem aracılığıyla nasıl sergilediklerine odaklanan bu kavram ilk kez Bartholomew (2015) tarafından kullanılmış ve ardından popülerleşmiştir. Olumsuz bir anlama sahip olan bu kavram, “birey ya da kuruluşların, gerçek hayatta sahip oldukları şaibeli olan iyi niyetli düşünce ve inançlarını genellikle toplum nezdinde duyarlı, erdemli ve sorumlu bir şekilde algılanma amacı güderek, yüz yüze veya çeşitli medya araçları kanalıyla kolay yoldan çevrelerine duyurma davranışı” olarak tanımlanmaktadır (Paşalı Taşoğlu ve Çağlayan, 2022, s. 838).
Gösterişçi duyarlılık, bireylerin ve örgütlerin ahlaki yönden itibarlarını korumak ya da artırmak için giriştiği kamusal bir söylemdir. Ahlaki ifadenin kendisinden ziyade onu gerçekleştiren kişinin statü arama arzusu, gösterişçi duyarlılık olarak ifade edilmektedir (Westra, 2021, s. 156). Bir davranışı iyi niyetli bir fayda sağlamak amacıyla gerçekleştirmek yerine toplum nezdinde daha iyi biri olarak görünmek (Hamilton, 2019, s. 12) ve ahlaki açıdan daha saygın olarak kabul edilebilmek için gerçekleştirilen eylemleri tanımlamaktadır (Tossi ve Warmke, 2016, s. 201). Bireyler, başkalarının gözünde ahlaki itibarının arttığını görme umuduyla gösterişçi duyarlılık davranışı sergilemeye çalışabilmektedir (Westra, 2021, s.156). Erdem ve duyarlılığa dair sahte sinyaller verme ile ilişkili bir kavram olan gösterişçi duyarlılık, etkileşimde bulunulan çevrelerce duyarlı olarak algılanmak amacıyla girişilen davranışları açıklamakta ve dürüst sinyaller vermenin gerekliliğini yadsımaktadır (Paşalı Taşoğlu ve Çağlayan, 2022, s. 837).
Gösterişçi duyarlılığın motivasyon kaynakları arasında iyi görünme arzusu, takdir toplama isteği, dışlanma ya da sosyal medyada takipçi kaybetme korkusu, ahlaki açıdan saygınlık kazanma isteği, diğerlerinden daha iyi olduğunu kanıtlama, savunma güdüsü, ticari avantaj elde etme arzusu, sosyal sermaye ve itibar kazanma isteği yer almaktadır (Hamilton, 2019, s. 12-14; Shrimsley, 2019; 7esl, t.y.; Tosi ve Warmke, 2016, s. 201).
Gösterişçi duyarlılığın “sözlü”, “görsel” ve “içgüdüsel” olmak üzere üç boyutta kategorize edilebileceği belirtilmektedir. Buna göre gösterişçi duyarlılık, sözlü ve yazılı ifadeler ile destek ve ret beyanları gibi araçlarda “sözlü” olarak; kamusal alanda gerçekleştirilen dindarlık eylemlerinde ya da milli marş okunurken ayakta durmamak gibi sembolik ifadelerde “görsel” olarak; keder, öfke ve pişmanlık gibi duygusal ifadelerin gösteriminde “içgüdüsel” olarak sergilenebilmektedir (Berthon vd., 2023).
Gösterişçi duyarlılık, Tablo 1’de görüldüğü üzere “bireysel”, “örgütsel” ve “siyasal” olmak üzere üç türe ayrılmaktadır. Bireysel düzeyde gösterişçi duyarlılık davranışı, tanınmış bir kişi tarafından gerçekleştirilen saldırgan tavırları sosyal medyada kınamak (Westra, 2021, s. 156), çevresel bir harekete destek olmak için bağış yaptığını duyurmak (Shatz, t.y.), ünlü birinin daha sevecen şekilde tanınmak için çocuk hastaları ziyaret etmesi (Hill ve Fanciullo, 2023), sürdürülebilir yaşamı destekleyen söylemlerde bulunmak ya da kozmetik sektörünün hayvanlar üzerinden yaptığı deneyleri kınamak fakat gerçek hayatta bu amaca yönelik bir yaşam tarzına sahip olmamak gibi çok sayıda örnekle belirtilebilecek şekilde kendini gösterebilmektedir.
Tablo 1: Gösterişçi Duyarlılık Türleri
|
Gösterişçi Duyarlılık Türleri |
||
|
Bireysel Gösterişçi Duyarlılık |
Örgütsel Gösterişçi Duyarlılık |
Siyasal Gösterişçi Duyarlılık |
|
Ahlaki Duyar Taslama (moral grandstanding) |
Amaca Yönelik Pazarlama |
Slaktivizm |
|
Performatif Farkındalık (performative wokeness) |
Yeşil Yıkama-Aklama (Greenwashing) |
Kliktivizm |
|
Performatif Müttefiklik (performative allyship) |
Duyar Pazarlaması (Woke-Washing /Woke Marketing) |
Hashtag Aktivizmi |
|
|
Feminist Reklamcılık (Femvertising) |
|
|
|
Sözde Etkinlik (Pseudo-Event) |
|
|
|
Örgütsel Bağış |
|
Kaynak: Paşalı Taşoğlu ve Çağlayan (2022, s. 846).
Örgütsel düzeyde gösterişçi duyarlılık davranışının özellikle sosyal sorumluluk ve sürdürülebilirlik yaklaşımlarında öne çıktığı görülmekte, bununla birlikte amaca yönelik pazarlama, yeşil yıkama, duyar pazarlaması, femvertising, sözde etkinlikler ve örgütsel bağış adı altındaki faaliyetlerde öne çıkabildiği belirtilmektedir (Paşalı Taşoğlu ve Çağlayan, 2022). Örgütlerin sürdürülebilirlik raporlarında amaç ve hedefler yayınlamakla birlikte gerçekte bu hedefler için somut çabalar göstermemesi, sosyal sorumluluk faaliyetlerini reklam amaçlı yürütmesi, gerçekleşen bir felaketin ardından göstermelik yardım çağrıları paylaşması ya da sağlık kuruluşlarının sağlık takviminde yer alan önemli günlerde sosyal medyaları üzerinden postlar paylaşması fakat gerçekte çözüme ya da faydaya yönelik bir davranışta bulunmaması gibi sayısız şekilde gösterişçi duyarlılık davranışı sergilenebilmektedir.
Politikada da tüm çağlarda kullanılmış olan gösterişçi duyarlılık davranışı, slaktivizm, kliktivizm, hashtag aktivizmi şeklinde belirginleşmekte; özelikle siyasal iletişim ve propaganda süreçlerinde siyasi liderler tarafından kullanılabilmektedir (Paşalı Taşoğlu ve Çağlayan, 2022).
Tosi ve Warmke (2016, s. 203-207), gösterişçi duyarlılık davranışının beş şekilde gerçekleştiğini belirtmektedir: “tekrarlama” (piling on); “abartı” (ramping up); “uydurma” (trumping up); “aşırı duygu gösterimi ya da bildirimi” (excessive emotional displays or reports) ve “apaçıklık iddiaları” (claims of self-evidence). Tekrarlama, bireylerin inandıkları bir duruma karşı duruşlarını sergilemek için bu duruma yeni bir katkı sunmasa dahi daha önce başkaları tarafından söylenmiş olan bir ifadenin yinelenmesini ifade etmektedir. Abartı, tartışılan konu hakkında giderek daha güçlü iddialarda bulunarak gösterişçi duyarlılık sergileme anlamına gelmektedir. Uydurma davranışı, toplumun geneline göre ahlaki olarak bir sorun teşkil etmeyen herhangi bir konu hakkında, ahlaki bir sorunun olduğuna dair ısrarcılığı ifade etmektedir. Aşırı duygu gösterimi yoluyla gösterişçi duyarlılık sergileme, bir sorunun ciddiyeti ile orantısız olarak sergilenen güçlü duygu ifadelerini diğerlerine göre daha yüksek ahlaki inanca sahip olunduğunu iletmek için kullanmayı belirtmektedir. Apaçıklık iddiaları, bireylerin ahlaki duyarlılıklarının diğerlerininkinden daha üstün, dolayısıyla ahlaki açıdan daha saygın olduğunu belirtmek için yöneltilen gösterişçi duyarlılık biçimidir.
Hill ve Fanciullo (2023)’ya göre gösterişçi duyarlılık sergileyen bireyler üç farklı kategoriye göre değerlendirilebilmektedir: “içten”, “gönülsüz”, “soğuk kalpli” gösterişçi duyarlılık sergileyenler. İçten gösterişçi duyarlılık sergileyen bireyler, tanınma arzusuyla motive olsalar da yine de savunduğu davaya inanan ve inançlarına göre hareket etme olasılığı yüksek olan kişilerdir. Gönülsüz gösterişçi duyarlılık sergileyenler, savundukları duruma genellikle kayıtsız kalan kişilerdir. Soğuk kalpli olarak ifade edilen kategori ise gösterişçi duyarlılık tanımlamasını en iyi yansıtan ve bir grup insan tarafından olumlu bir şekilde değerlendirilme ve tanınma arzusuyla motive olan, savundukları davaya karşı bir inanca sahip olmayan bireyleri tanımlamaktadır.
Gösterişçi duyarlılığa dair işaretler reklamlarda, tampon etiketlerinde, e-posta notlarında (Berthon vd., 2023), seçim afişlerinde, bireylerin ve kurumların sosyal medya hesaplarında, bir afet ya da hak ihlali durumunda yoğun bir şekilde sergilenmektedir. Ayrımcılığa ya da şiddete karşı bir duruş sergilemek amacıyla sosyal medya hesaplarında görseller paylaşmak, tweetler atmak, profil fotoğraflarını karartmak ya da başkaları tarafından paylaşılan içerikleri repost etmek fakat gerçek hayatta ilgili sorunların çözümüne dair gerçek bir girişimde bulunmamak gibi pasif göstergeler, gösterişçi duyarlılığın sergilendiği en bariz örneklerdir. Miles-Hercules ve Muwwakkil (2021), bu ve benzeri pasif hareketlerin davranış değişikliği yaratmada yeterli olmayacağını; bu nedenle gösterişçi duyarlılığın kendi kendine hizmet ettiğini iddia etmektedir. Dolayısıyla gösterişçi duyarlılık eğilimli girişimler yararsız, geçici, yüzeysel ve yapmacık olarak değerlendirilmektedir (Kalina, 2020, s. 478).
Gösterişçi duyarlılığın gündemdeki konulara dair farkındalığın artırılmasını sağlayabileceği (Gray, 2018) ve kimi zaman iyi sonuçlar doğurabileceği de ifade edilmektedir (Tuckwell, 2022). Bu benzeri pasif gösterilerin kısmen gerekli olduğu düşünülse de toplumda varlığını sürdüren dışlayıcı yapıların ortadan kaldırılması için yeterli izolasyonu sağlamadığı vurgulanmaktadır (Miles-Hercules ve Muwwakkil, 2021). Ayrıca bu slaktivist yaklaşımların gerçek çözüm için harekete geçmenin önünü kapatabileceğinin göz önünde bulundurulması önerilmektedir (Tilakkumar, 2020).
Gösterişçi duyarlılığın literatüre sahte davranışları işaret eden ve bireylerin iyi niyetini istismar etme potansiyeli taşıyan bir kavram olarak yerleştiği; toplumsal faydalar sağlamak ya da farkındalık yaratmak amacıyla sergilenen davranışların gösterişçi duyarlılık kapsamında değerlendirilmemesi gerektiği unutulmamalıdır. Bundan dolayı birey ya da örgütleri gösterişçi duyarlılık ile suçlamadan önce oldukça dikkatli davranılması ve niyetleri ile faaliyetlerine yönelik edinilen gerçek bilgiler doğrultusunda yargıda bulunulması gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Gösterişçi Duyarlılık, Bireysel Gösterişçi Duyarlılık, Örgütsel Gösterişçi Duyarlılık, Siyasal Gösterişçi Duyarlılık, Duyar Kasma
Kaynakça
Bartholomew, J. (2015). I Invented Virtue Signalling. Now It’s Taking Over the World. The Spectator. https://www.spectator.co.uk/article/i-invented-virtue-signalling-now-it-s-taking-over-the-world. Erişim Tarihi: 20.10.2023.
Berthon, P.R., Lord Ferguson, S.T., Pitt, L.F., Wang, E. (2023). The Virtous Brand: The Perils and Promises of Brand Virtue Signaling. Business Horizons, 66 (1). DOI: 10.1016/j.bushor.2021.10.006.
Gray, J. (2018). Performing Wokeness. The Harvard Crimson. https://www.thecrimson.com/column/better-left-unsaid/article/2018/10/1/gray-performing-wokeness/ Erişim Tarihi: 09.12.2023.
Hamilton, A. (2019). Virtue Signalling and Other Slimy Words. Eureka Street, 29(5), s.12-14.
Hill, J., Fanciullo, J. (2023). What’s Wrong With Virtue Signaling? Synthese, 117 (2023). DOI: 10.1007/s11229-023-04131-4.
Kalina, P. (2020). Performative Allyship. Technium Social Sciences Journal, 11, s. 478-481. DOI:10.47577/tssj.v11i1.1518.
Miles-Hercules, D., Muwwakkil, J. (2021). Virtue Signaling and the Linguistik Repertoire of Anti-Blacness: or, “I Would Have Voted for Obama for a Third Term”. Journal of Linguistic Anthropology, 31(2). DOI: 10.1111/jola.12320.
Paşalı Taşoğlı, N., Çağlayan S. (2021). Dijital Siyasal İletişimde Gösterişçi Duyarlılık Davranışı ve ABD Eski Başkanı D. Trump’ın Politik Söylemleri Üzerine Bir İnceleme. T. Yazıcı, İ Karlı, Z. B. Dondurucu içinde, Dijitalleşen Dünyada Siyasal İletişim (s. 493-552), Konya: Literatürk Academia.
Paşalı Taşoğlı, N., Çağlayan S. (2022). Gösterişçi Duyarlılık Sergileme ya da Duyar Kasma: Kavramsal Bir Çerçeve. Selçuk İletişim Dergisi, 15 (2), s. 833-859. DOI: 10.18094/ JOSC. 1027163.
Shatz, I. (t.y.). Virtue Signaling: When People Try to Show Their Goodness. https://effectiviology.com/virtue-signaling/ Erişim Tarihi: 09.12.2023.
Tilakkumar, N. (2020). Who is Your Performative Wokeness for? Why Virtue Signalling is Problematic? The Release. https://therelease.co.uk/who-is-your-performative-wokeness-for Erişim Tarihi: 06.12.2023.
Tosi, J., Warmke, B. (2016). Moral Grandstanding. Philosophy & Public Affairs, 44 (3), s. 197-217. DOI:10.1111/papa.12075.
Westra, E. (2021). Virtue Signaling and Moral Progress. Philosaphy & Public Affairs, 49 (2), s. 156-178. DOI: 10.1111/papa.12187.
