Dr. Öğr. Üyesi Pelin SEÇKİN
ORCID: 0000-0002-2168-5147
Karadeniz Teknik Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
pelinseckin@ktu.edu.tr
ISBN: 978-605-71074-1-1
Yayın Tarihi: 08.09.2023
Doi: 10.5281/zenodo.8391868
Önder “Gücü, ünü ve toplumsal yeri dolayısıyla, belli zaman ve durumlar içinde, ilişkili bulunduğu küme veya toplumun tutum, davranış ve etkinliklerini değiştirip yönetme yeteneğini gösteren kimse; öncel, lider, şef, alemdar” olarak tanımlanmaktadır (Türk Dil Kurumu, 2011, s. 1852). Toplumda belli bir yer edinerek bireylerin davranışlarını etkileme gücüne sahip olan, görüşlerine önem atfedilen kişiler, sosyolojik bir yapılanmanın temsilidir. Toplumsal gruplar tarafından oluşturulan bu yapılanma “karşılıklı rollere, statülere, değer yargılarına ve inançlara sahip ve bu özelliklerinin farkında olarak karşılıklı ilişki düzeni içinde bulunan, ayırt edilebilen özellikleri taşıyan birden fazla bireyi kapsamaktadır” (Erdoğan, 2017, s. 19). Biz bilinciyle ayakta duran söz konusu yapılanmada biz’i en iyi temsil eden, güç ve yetkinlik atfedilen, konumu itibarıyla grubu şekillendirebilen öncü kişi; kanaat önderidir. Başka bir deyişle özellikle geleneksel toplumlarda “oluşan ortak kanaatler, dinî inanç ve kültürün birleştirici etkisiyle toplu bir temayüle dönüşerek sıklıkla yetkiyi” elinde bulunduran kişi kanaat önderi “geleneksel kapalı toplumların ürettiği bu olgu da kanaat önderliği” olarak adlandırılmaktadır (Güngörer, 2021, s. 62).
Fenomenolojik ve tipolojik açıdan bir aktör olarak da değerlendirilen kanaat önderi, geleneksel yapı içinde ve dinî bir otorite olarak kabul edilen şeyh ile ataerkil yapının bir otorite temsili olan ağa tipleriyle toplumda karşılık bulmaktadır (Erdoğan, 2017, s. 13). Kanaat önderinin tarih boyunca farklı şekillerde ve meslek gruplarında karşılaşıldığını belirten Tam (2020b, s. 1326), özellikle insanları eğiten ve bilgilendiren düşünürlerin, şifa veren tabiplerin, kabileleri yöneten liderlerin, peygamberlerin kısaca insanları belirli bir fikre ya da davranışa yönlendiren herkesin kanaat önderliği yaptığı üzerinde durmuştur.
Siyasal iletişimde de kullanılan kanaat önderliği kavramı, kitle iletişim araçlarının iki aşamalı akış modeliyle (McQuail ve Windahl, 2005) değerlendirilmesiyle birlikte kanaat önderlerinin siyasal iletişimdeki rolü ortaya konmuştur. Buna göre, iletişim araçlarından yayılan bilgi önce iletişime geçen bireylere ulaşmakta, ikinci aşamada iletişim kanalları devreye girmekte ve toplumun diğer bireylerine aktarılmaktadır (Oskay, 2000: s. 185). Günümüzde yaygın olarak kullanılan iletişim kanalı sosyal ağ siteleridir. Sosyal ağ siteleri başka bir deyişle “katılımlı medya olarak ifade edilebilecek olan sosyal medya”da da kanaat önderliği vücut bulmuştur (Tam, 2020a, s. 483). Aynı zamanda geleneksel anlamda toplumda yüz yüze iletişim kuran kanaat önderlerinin işlevlerini, teknolojik gelişmelerle birlikte internet üzerinden sağladığını söylemek mümkündür (Sabuncuoğlu ve Gülay, 2014, s. 4). Geleneksel anlamda kanaat önderleri, kapalı toplumlarda veya gruplarda varlıklarını sürdürmekle birlikte “bunlardan başka sosyal medyada haber ve politik bilgileri oldukça aktif olan kanaat önderleri ve görüş arayan kişiler bulunduğu; dolayısıyla kanaat önderlerine yeni bir mecra açıldığı” görülmektedir (Güz ve Gazali Demirtaş, 2019, 15). Bu yeni mecrada bireyler birbirleriyle iletişime geçebilmekte, tecrübelerini paylaşabilmektedir, bu etkileşim sonucunda da ortak bir fikir evreni oluşmaktadır (Sabuncuoğlu ve Gülay, 2014, s. 3). Oluşan evren, pazarlama ve reklam açısından da kullanılabilmektedir. Pazardaki paylarını arttırmak isteyen markalar takipçi sayısı fazla olan, etkileşim değeri yüksek kullanıcılar üzerinden “ağ tabanlı hedef kitleye” ulaşmayı amaçlamaktadır (Sabuncuoğlu ve Gülay, 2014, s. 4). Hedef kitledeki bireyler de etkileşime geçmek istedikleri, takipçi sayısı fazla olan kullanıcılar üzerinden ilgilerine yönelik bilgiler edinmekte; davranış ve tutum değişikliği oluşabilmektedir. Dolayısıyla “sosyal medya kullanıcılarının etkileyicilerle iletişime geçerek bilgiler edindiği, bu bilgi, söz ve davranışları da taklit ederek onları birer kanaat önderi olarak gördüğünü” söylemek mümkündür (Tam, 2020b, s. 1344). Sosyal medyada etkileşimi fazla olan kullanıcıların geleneksel kanaat önderi tipinden farklı olmakla birlikte ortak noktaları, başkalarının kararlarını değiştirme gücüne sahip olmalarıdır. Başka bir deyişle kanaat önderi kavramı liderlik özelliğinin geri plana itilmesiyle hem yıkıma uğramakta hem de verilen mesajların uzun süre yorumlanmasıyla güç kazanmaktadır (Kaymaz, 2013, s. 359).
Kitle iletişim araçları doğrultusunda tanımlanan kanaat önderliğinde, “sosyal, duygusal ve sembolik düzeylerde değer sağlama yeteneği dâhil olmak üzere pek çok faktör, çevrim içi etkiyi belirlemektedir (Li, 2018, s. 537). Çevrim içi etkiyle sosyal medyada verilmek istenen mesajı ağ tabanlı kitleye ileterek algılanmasını sağlayan, davranış ve tutum değişikliği yaratma yetisine sahip kişiler, dijital kanaat önderi olarak tanımlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Sosyal Medya, Kanaat Önderi, Dijital Kanaat Önderi.
Kaynakça
Erdoğan, F. (2017). Eğitimsel ve kültürel aktör olarak kanaat önderleri ve kanaat önderliği olgusu -Van, Bitlis, Muş, Hakkâri, Siirt, Şırnak, Ağrı illeri örneği-. (Yayınlanmamış doktora tezi). Anakara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Güngörer, F. (2021). Geleneksel kapalı toplumların ürettiği kanaat önderliği olgusuna yönelik bir saha araştırması. Vankuklu Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7, 61-90.
Güz, N. Ve Gazali Demirtaş Z. (2019). Yeni medya çağında siyasi konuşma ve kanaat önderliği: 24 Haziran cumhurbaşkanlığı seçimi örneği. Yeni Medya, 7, 1-19.
Kaymaz, Ö. T. (2013). Kanaat önderi kavramının yeni mecrası. II. International Conference on Communication, Media, Technology and Design, içinde (s. 357-359) .Famagusta – North Cyprus.
Li, R. (2018). The secret of ınternet celebrities: a qualitative study of online opinion leaders on weibo. Proceedings of the 51st Hawaii International Conference on System Sciences, içinde (s. 533-542). United States.
McQuail, D. ve Windahl, S. (2005). İletişim modelleri. (K. Yumlu, Çev.), Ankara: İmge Kitapevi.
Oskay, Ü. (2000). XIX. yüzyıldan günümüze kitle iletişiminin kültürel işlevleri (Kuramsal bir yaklaşım). İstanbul: Der Yayınları.
Sabuncuoğlu, A. ve Gülay, G. (2014). Sosyal medyadaki yeni kanaat önderlerinin birer reklam aracı olarak kullanımı: twitter fenomenleri üzerine bir araştırma. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi. 38, 1-23.
Tam, M. S. (2020a). Takipçiler nezdinde sosyal medya fenomenlerinin kanaat önderliği ölçeği. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 481-502.
Tam, M. S. (2020b). Sosyal medya etkileyicilerinin kanaat önderliği rolü. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 8(2), 1325-1351.
Türk Dil Kurumu (2011), Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
