Dr. Gökhan İLHAN
ORCID: 0000-0002-3934-4498
gilhan81@gmail.com
ISBN: 978-605-71074-3-5
Yayın Tarihi: 13.03.2025
Doi: 10.5281/zenodo.15015083
İnsan, çevresindeki uyaranlardan etkilenen sosyal bir varlıktır. Benzer şekilde kendi düşünce tarzıyla başkalarını etkileme çabası içinde faaliyetlerini de sürdürmektedir. Mutluluk, hüzün, başarı, umut, küskünlük gibi duyguları, yaptığını, yapamadığını veya yapmak istediğini dijital ağlar aracılığıyla başkalarıyla paylaşmaya ve bu yollarla da beğeni ve takdir duyma çabası içerisindedir.
Bu nedenle, örgütsel davranışa yönelik mevcut yaklaşım altında yatan genel kavramların çoğu, insanların bu tür dış etkilere maruz kalan iş ortamlarında neden ve nasıl davrandıklarını açıklamaktadır. Bu bağlamda örgütsel davranış alanında çalışan sağlığı üzerinde yapılan çalışmalar presenteeism kavramını öne çıkarmıştır. İnsan kaynakları, işletmeler için önemli bir varlık olarak görüldüğünden, çalışan sağlığı da önemli bir konu haline gelmiştir (Schultz vd., 2009). Çalışan sağlığını iyileştirmek, geliştirmek, sağlık maliyetlerini düşürmek, verimliliği artırmak için yapılan faaliyetler, işletmeler ve toplum için önemli konulardır (Yamamoto vd., 2009). Presenteism kavramı özellikle 20. yüzyılın sonlarından itibaren yurt dışında, Türkiye’de ise 21. yüzyılın başlarından itibaren örgütsel bir sorun olarak kabul edilmektedir.
Presenteeism, çalışanın çeşitli sağlık sorunlarına rağmen (fiziksel veya ruhsal) işinin başında olmasını diğer bir ifadeyle işyerinde bulunarak çalışmaya devam etmesidir (Meerding vd., 2005). Bu açıdan bakıldığında, sağlık sorunu olan çalışanın, hastalığına rağmen işine devam ederek işyerine katkı mı sağladığı yoksa kendisine ve çevresine olumsuz etkisiyle verimsizliğe neden mi olduğu hakkında düşünmek kayda değer bulunmaktadır.
Presenteeism
Popüler bir kavram haline gelen Presenteeism, Oxford Online İngilizce Sözlüğü’nde ilk olarak 1892 yılında Amerikalı yazar Mark Twain’nın “The Amerikan Claimant” adlı eserinde “presentee” kelimesi olarak belirtilmiştir. İlerleyen süreçte işletme ile ilişkili olan Everybody’s Business (1931), The National Liquor Review (1943) ve Contemporary Unionism (1948) gibi yayınlarda bu kavram presenteeism olarak görülmüştür (Johns, 2010, s. 520).
Presenteeism kavramının literatürdeki çeşitli tanımları araştırıldığında, işgörenlerin rahatsızlıklarına rağmen çalışmalarına devam ettikleri olarak belirtilmiştir (Ferrira ve Martinez, 2012). Presenteeism kavramının bazı tanımları şöyledir:
- Presenteeism, bir işçinin işyerinde görevinin başında olduğu halde hastalık, yaralanma veya arkadaşlarına e-posta göndermek, kişisel faturaları ödemek, kişisel meseleleri ele almak gibi diğer nedenlerle verimli bir şekilde çalışamamasıdır (D’Abate ve Eddy, 2007).
- Çalışanın hasta olduğunda veya kendini iyi hissetmediğinde bile işe yüksek katılım sergilemedir (Johns, 2010; Dew vd., 2005).
- Çalışanın hastalık veya diğer dış etkenler (örneğin çocuk bakımı, ebeveyn bakımı, randevular vb.) olmasına rağmen işe geldiği, ancak düşük performansla çalışmaya devam ederek üretkenliğin azalmasına neden olduğu bir durumdur (Evans, 2004, s. 4; Turpin vd., 2004, s. 1123).
- İşyerinde çalışanın çalışma süresini uzatması ve sonuç olarak, kendini yorgun hissettiğinde, dinlenmek için uzatılan zamanı kullanmasıdır (Simpson, 1998, s. 37).
- Çalışanın bedeni olarak işyerinde bulunmasına rağmen kalitesini ve verimliliğini normal seviyelerin altında bulunmasıdır (Koopman vd., 2002, s. 14).
- İşgören sağlığının iyi olmaması ve kendini iyi hissetmemesine rağmen, işe devam etmesidir (Kivimaki vd., 2004: 710).
- Çalışanın vücudundaki ağrılara rağmen (bel ağrısı, sırt ağrısı, baş ağrısı vb.) işyerinde görevine devam etmesi sonucu üretkenlik kaybının oluşmasıdır (Lamers vd., 2005).
- Maliyetler üzerinde önemli bir etkisi olan ve verimlilik kaybına neden olarak şirkete zarar veren bir sorundur (Pilette, 2005, s. 302).
- İşinin başında bulunan çalışanın tam anlamıyla işe kendisini verememesidir (Lack, 2011).
- Presenteeismin bir diğer tanımı ise işletmelerde çalışanın işe devam etmemesinin, işe gelmemesinin zıttı olarak yani işe devamlılık olarak ifade edilir (Smith, 1970, s. 671).
- Çalışanların, kişisel (ekonomik durum, aile-özel hayat, psikolojik hali vb.) ve işyeri faktörleri (zaman baskısı, sürekli gözetim hali, işten çıkarılma riski, fazla mesai, katı işyeri kuralları vb.) nedeniyle kendilerini baskı altında ve olumsuz hissetmesi, bu halde işe giderek verimlilikte önemli bir azalmaya yol açmasıdır (Çoban ve Harman, 2012).
Öte yandan, presenteeismin bir belirtisi, çalışanın mesai saatleri içinde görevleri dışında yapması gereken bazı özel işleri (arkadaş veya aile bireyleri ile mailleşmek, internette gezinmek, kişisel online ödeme ile uğraşmak, farklı özel randevuların ayarlamakla uğraşmak, tv. izlemek, dijital ortamda oyun oynamak, müzik dinlemek, çevrimiçi alışveriş yapmak gibi) ile meşgul olmasıdır (Özmen, 2011, s. 9).
Presenteeism kavramına ilişkin diğer çalışmalar genellikle devamsızlıkla (absenteeism) bağlantılı olarak görülür. Presenteeimin bazı tanımlarında hastalıkla ilgili bazı tanımlarında ise verimlilik ile hastalığın birlikte ele alınarak incelendiği görülmektedir. Johns (2012), presenteeism çalışmalarında verimlilik ölçümü ile hastalık verimlilik arasındaki ilişki noktasında bir eksikliğe dikkat çekerek konunun teorik arka planındaki sorunlara dikkat çekmektedir. Kavramın belirli bir teori ile açıklanamaması, çok yönlü olduğu şeklinde belirtilebilir.
Literatürde incelendiğinde presenteeism kavramı, hasta olarak işe devamlılık veya sözde varolma “sickness presence” (Hansen ve Andersen, 2008, s. 956), “sickness presenteeism” (Caverley vd., 2007, s. 304; Meerding vd., 2005, s. 517) ve “nonwork-related presenteeism” ve “illness-related presenteeism” (D’Abate ve Eddy, 2007, s. 362) gibi kavramlarla ifade edildiği görülmektedir. Literatürde yaygın bir kullanım, işle ilgili Presenteeism (illness-related presenteeism)’dir. İşyeri ile ilgili olmayan presenteeism (nonwork-related presenteeism)’in Türkçe “sanal kaytarma, siber aylaklık” (Kaplan ve Öğüt, 2012, s. 1; Demir ve Seferoğlu, 2016, s. 6; Köse vd., 2012, s. 288), İngilizce “cyberslacking, cyberloafing, cyberbludging” (Lavoie ve Pychyl, 2001; Blanchard ve Henle, 2008; Lim, 2002; Mills vd., 2001) terimlerine karşılık olarak kullanılmaktadır.
Presenteeism kavramı için Kompier ve Cooper (1999) “workaholism”, Günbeyi ve Gündoğdu (2010, s. 56) ise Türkçe karşılık olarak “işkoliklik” terimi kullanmışlardır. Benzer şekilde Cooper (1998), “işkoliklik” kavramını presenteeism ile eş anlamda kullanılmıştır. Bununla birlikte, literatürde, işkoliklik ve presenteeism arasındaki önemli semantik farklılıkların olduğu ve onları bu şekilde kullanmanın uygun olmadığı tespit edilmiştir. İşkoliklik, presenteeismin öncüsü sayılabilir (Schaufeli vd., 2009, s. 249-272).
Presenteeismin bir başka tanımı da sadık olmayan çalışandır (Dew vd., 2005, s. 2278). Çalışanın işyerine bağlılığı son zamanlarda sorgulanmakta genellikle sadık ve sadık olmayan şeklinde sınıflandırılmaktadır. Sadık bir çalışan, işine güçlü bir duygusal bağla bağlı olan, isteğini ve coşkusunu asla kaybetmeyen kişidir. Sadık olmayanlar ise işyerinde fiziksel olarak görünür olmalarına rağmen düşünceleri çocuklar, eşler, sosyal ilişkiler, borsa, trendler, ödevler, hafta sonu tatilleri veya kişisel sorunlarla dolu olanlardır (Koçoğlu, 2007, s. 3).
1994 yılında örgütsel yönetim alanında önemli bir psikolog olan Cooper presenteeism kavramını işyerinde görevinin başında ancak hastalık veya stres nedeniyle eskisi kadar verimli olamayan çalışanda problemlerin fark edilmesi olarak tanımlamış sonraki araştırmacılar ise kavramı devamsızlık (absenteeism) teriminden farklı bir yapıya sahip olduğunu bulmuşlardır (Cser, 2010). Özetle genel olarak presenteeism ilk kullanımlarda devamsızlık (absenteeism) ile ilgili ilişkilendirilmiş ancak farklı nedenlere bağlı olarak fiziksel/psikolojik rahatsızlığı olmasına rağmen işe devam etmesi anlamında kullanılmaktadır.
Türkiye’de Presenteeism ile ilgili çalışmalar incelendiğinde Koçoğlu (2007), terim için Türkçe bir karşılık kullanmamış ancak daha sonraki çalışmalarda Çiftçi (2010, s. 153), “işte var olamama”; Coşkun (2012), “kendini işe verememe”; Yıldız ve Yıldız (2013), “işte sözde var olma” kavramlarını Türkçe karşılık olarak kullanmışlardır. Benzer şekilde kavram “presentizm” (Mandıracıoğlu, 2013), “presenteizm” (Özmen, 2011) şeklinde de kullanılmıştır. Ancak literatürde yaygın olarak ingilizce karşılığı olan “presenteeism” kavramı kullanılmaktadır (Çoban ve Harman, 2012).
Presenteeism kavramı, 21. yüzyılın başlarında Amerika, Avrupa ve İngiltere’de epidemiyoloji, iş sağlığı ve yönetim odaklı çalışmalar sayesinde öne çıkmaya başlamıştır (Simpson, 1998; Virtanen vd., 2003). Özellikle eğitim, sağlık ve sosyal bakım gibi iş yükü ve personel sorunlarının yoğun olduğu sektörlerde daha yaygın görülmektedir (Aronsson vd., 2000). Dolayısıyla presenteeism kavramını farklı şekillerde tanımlayan çalışmalar mevcuttur (Johns, 2010).
Presenteeismi Etkileyen Faktörler
Presenteeismi etkileyen faktörler incelendiğinde genel olarak kişisel faktörler ve işyeri kaynaklı faktörler olmak üzere iki grupta sınıflandırılır (Baker Mc Clearn vd., 2010):
|
Presenteeism
|
|
|
Kişisel faktörler |
İşyeri kaynaklı faktörler |
|
~ İşi başka kimsenin yapamayacağına inanmak ~ Profesyonel imajına bağlılık ~ İşyerine, iş arkadaşlarına ve müşterilere karşı sorumluluk ve bağlılık duygusu ~ İşyerindeki rolünü yerine getirememe ~ Örgütsel bağlılığın düşük olması ~ İş arkadaşlarına ve müşterilere hastalık bulaştırma korkusu ~ Kendi sağlığının bozulmasıyla ilgili endişeler |
~ Yönetim tarzı ve devamsızlık (ör. yöneticiler rol model olarak hareket etmesi ve hasta olduklarında işe gitmeleri) ~ İşe geri dönüldüğünde karşılaşılacak tutumlar, işe devamsızlık konusundaki baskılar (olumsuz etkilerden korkma) ~ Başarıya dayalı terfilerden yararlanamama veya hastalık nedeniyle terfi alamama endişesi ~ İşyeri kültürü (sosyal bağlantılar oluşturmak ve işe gitmenin iyi davranış olarak görülmesi |
|
|
|
Şekil 1. Presenteeism Üzerinde Etkili Olan Faktörler (Baker Mc Clearn vd., 2010, s. 313)
Şekil 1.’de presenteeisme etki eden nedenler gösterilmektedir. Bu faktörlerin, çalışanların psikolojisini ve fiziksel sorunlarını etkileyebileceğini belirtmek önemlidir. Ayrıca zaman baskısı, yetersiz personel, örgütün iş biçimi, iş kontrolü, çalışma şartları, işyerindeki ilişkiler, istihdam durumu, finansal durum, aile hayatı, psikolojik faktörler ve iş ahlakı, işe bağlılık durumları da sıralanabilir (Aronsson ve Gustafsson, 2005; Hansen ve Andersen (2008).
Örgütün katı yönetim politikası ve baskısı (Cooper, 1998), düşük motivasyon veya olumsuz psikolojik hastalıklar (Lerner vd., 2001), iş yerinde yaşanılan olumsuz bir durumun diğer çalışanlar tarafından öğrenilme korkusu (Meerding vd., 2005), iş yükünün fazlalığı, yetişmesi gereken işler, hastalığın ciddiye alınmaması veya hakkında olumsuz düşüncelerin ortaya çıkması endişesi (Biron vd., 2006), işinin başkasına verilmesi endişesi (Aronsson vd., 2000), işkoliklik (Cooper, 1998), işyerinde görev tanımının belirsizliği (Middaugh, 2006), uzun çalışmaya bağlı olarak beklentilerin karşılanmaması durumunda yetersizlik duygusu (Weyman vd., 2013) gibi nedenlerle de ortaya çıkabilmektedir.
Organizasyonun yeniden yapılanması (reconstructing) veya küçülme (downsizing), çalışanların işten çıkarılmaktan korkmasına neden olur, bu da daha düşük oranda devamsızlığa (absenteeism) ve yüksek oranda da presenteeism davranışı ile sonuçlanır (Macgregor vd., 2008). Buna bağlı olarak da sosyal ve ekonomik baskı altında oluşan stres presenteeismin görülmesine neden olmaktadır (Dew vd., 2005). Diğer taraftan kişisel faktörler (cinsiyet, eğitim durumu, yaş, sağlık durumu, aile), işe bakış açısı (iş-ev ayrımı yapamama, işe bağımlılık vb.) (Prasad vd., 2004) durumlar da presenteeisme etki eden faktörlerdir.
Presenteeismin Sonuçları
Günümüzde işletmeler küreselleşme, teknolojik gelişmeler, internet, dijital uzamdaki platformlar vb. araçlardan etkilenmekte ve rekabetin yoğun olduğu ortamda varlıklarını sürdürmek için çeşitli değişimlere uyum sağlamak zorunda kalmışlardır. Presenteeism, günümüzde işletmelerde çalışanların ve işverenlerin en sık karşılaştığı sorunlardan biridir (Saarvala, 2006, s. 3). Bu nedenle, araştırmacılar bu yeni ortaya çıkan sorunu örgütsel düzeyde çözmenin önemini vurgulamaya başlamıştır. Presenteeism, ekonomik, fiziksel, psikososyal, örgüt içi iletişim, yetenek, motivasyon, eğitim düzeyi, çalışma ortamı gibi çeşitli faktör ve bunların birbiriyle etkileşimi sonucu ortaya çıkan, çalışan ve örgüt verimini olumsuz etkileyerek maliyetlerin artmasına neden olan bir durumdur (Yumuşak, 2008; Rantanen ve Tuominen, 2011). Bir işletmenin iş gören üretkenliği, kuruluşun genel verimliliğini ve rekabet gücünü korumak için önemlidir (Koopman vd., 2002).
Presenteeism kaynaklı maliyet kaybı, çalışanın ödediği sağlık ve işe devamsızlıktan (absenteeism) kaynaklanan maliyetten daha fazladır (Puig-Ribera vd., 2008, s. 199). Araştırmacılar, çalışanların hasta olarak işe gelmeleri neticesinde depresyon ve tükenmişlik sergilemeleri nedeniyle ağır iş kayıpları, performans, üretkenlik kaybına neden olarak işletme için maliyetli olabileceğini ortaya koymuşlardır (Robertson ve Cooper, 2011; Hemp, 2004). Presenteeism, bireyin çalışma hayatı ve sağlığı üzerinde olumsuz etkilere sahiptir (Aronsson & Gustafsson, 2005). Presenteeismin çalışan ve örgüt üzerindeki bazı olumsuz sonuçları şöyledir:
- Psikolojik seviyede azalma ve strese bağlı hastalıkların artması (Munir vd., 2008).
- Presenteeism davranışın iş arkadaşlarına bulaştırma (Revuelta ve Francisco, 2014).
- Tükenmişlik hissi (Schaufeli vd., 2009).
- Mutluluk ve verimlilik kaybına bağlı daha fazla dinlenme davranışının görülmesi ve duygusal tükenmişlik (Saarvala, 2006; Demerouti vd., 2000).
- Odaklanma problemi, devamlı olarak işi tekrarlama, işi yavaşlatma, yorgunluk hissi, işinin başında iken çalışmama (Ricci ve Chee, 2005).
- Örgüt için yeni maliyetlerin (verimlilik kaybı, yeni işe girenlerin eğitimi ve zaman kaybı, fazla çalışma, hataların artması, işyeri etkinliğinin azalması, iş yükünün artması, karamsarlık) ortaya çıkmasına neden olan iş gören devrinin artması (Eronat, 2004).
- Devamsızlık (absenteeism) göre 7,5 kat daha fazla verimlilik kaybı (Lowe, 2002).
Presenteeism İle İlişkili Kavramlar
İşe Devamsızlık (Absenteeism)
İşe devamsızlık, “absence” kelimesinden gelir ve yokluk, bulunmama, devam etmeme anlamına gelir (Çiftçi, 2010). Absenteeism kavramı, işe gelmeyerek görevini yerine getirmeyenler için kullanılmakta, presenteeism ise çalışanın işinin başında olmasına rağmen çeşitle faktörlere bağlı olarak iş faaliyetlerini yeteri kadar yerine getiremeyen çalışanlarla ilgili bir durumdur. Dolayısıyla, absenteeism ile presenteeism, anlam olarak karşıt olarak kabul edilir.
İşe devamsızlık, organizasyon için önemli maliyetler yarattığı için organizasyonel verimliliği ve geliri azaltır (Cser, 2010). Ancak araştırmalarda presenteeismin örgütler için maliyeti, absenteeisme göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. Küçük ve orta ölçekli işletme sahipleri/yöneticileri üzerine yapılan çalışmada katılımcıların %38,7’sinin absenteeism, %82,5’inin presenteeism davranış sergilediği ve presenteeismin normalden %50 daha az üretkenliğe neden olduğu tespit edilmiştir (Cocker vd., 2013). Örgütlerin üretkenliği ve verimliliğinin doğru ölçülmesi presenteeim ve absenteeism kavramlarının birlikte değerlendirilmesine bağlıdır (Lofland ve Frick, 2006, s. 573). Absenteeismin oranındaki artış presenteeism oranını da arttırdığı araştırmalarda görülmüştür. Bunun nedeni, örgüt içinde devamsızlığı (absenteeism) önlemeye yönelik katı yönetim uygulamalarıdır (Johns, 2010; Aronsson vd., 2000).
İşkoliklik (workaholism)
Presenteeism ve işkoliklik pratikte benzer fakat gerçek alamda farklı kavramlardır. Seybold ve Salamone (1994: 6)’a göre işkolik bireylerin özellikleri; “sorumluluklardan kaçmak için bir işe sığınan, rekabette güçlü, kontrolü zor bir bağımlılık, özgüveni zayıf” şeklinde tanımlamışlardır. İşkolikler bu özellikleri nedeniyle ve yaşadıkları sağlık sorunları ile birlikte işten uzak kalmayarak zamanla presenteeism davranışı sergilemektedirler (Çiftçi, 2010, s. 165). Kısacası kişi her iki durumda da işe gidiyor. Aralarındaki fark, presenteeism sergileyen bireylerin kendilerini mecbur hissettikleri için gönülsüz, bilinçsizce, istemeyerek çalışmaya devam etmesi, absenteeism ise bireyin gönüllü olarak işe gitmesidir.
Tükenmişlik
Tükenmişlik “enerji, güç ve kaynaklara çok fazla yüklenerek başarısız olma, yıpranma veya tükenmek” olarak ifade edilir (Freudenberger, 1974, s. 159). Tükenmişlik, kişinin çalışma performansınını azalmasına, huzursuzluğa, kaygıya, müşterilere, iş arkadaşlarına ve çevresine karşı ilgisizliğe, işe odaklanamasına, iş değişikliği fikrine, devamsızlığa, özetle sonuçları itibariyle presenteeism sorunun gelişmesine neden olur (Polatcı, 2007, s, 84).
Tükenmişlik, bireyleri ve kurumları farklı şekillerde etkileyen, her ikisi için de önemli etkileri ve tehditleri olan bir sorundur. Bireylerde genellikle duygusal, davranışsal veya fiziksel özellikler olarak kendini gösterir. Sonuç olarak çalışanlar örgütteki görev ve sorumluluklarını yerine getirmede zorluklarla karşılaşmaktadır. Bu bağlamda presenteeism ile tükenmişlik arasında ortak noktalar mevcut olup birey ve örgütün verimini düşürdüğünden başarısızlığı neden olmaktadır.
Sonuç
Örgütsel fonksiyonların daha verimli hale getirmek için örgütsel davranış üzerine pek çok araştırma yapılmıştır. Örgütsel yaratıcılık, adanmışlık, tükenmişlik, otantik liderlik, psikolojik sözleşme, iş tatmini, örgütsel bağlılık, psikolojik sermaye, sinizm, örgütsel vatandaşlık, örgütsel özdeşleşme, duygusal emek, örgütsel adalet bunlardan yalnızca birkaçıdır.
Presenteeism, çalışanların işyerinde çeşitli olumsuzluklara (fiziksel veya zihinsel) rağmen uzun saatler çalışması veya işinin başında olmasına karşı farklı işlerle meşgul olarak gereksiz zaman harcaması, kendisini ve çalışma ortamını olumsuz etkileyerek verimlilik kayıplarına neden olan sorunlu davranış şekli olarak açıklanabilir. Bu kavram, özellikle son yıllarda örgütsel davranış alanındaki araştırmalarda model yapılarında çalışan tutum ve davranışları üzerindeki etkisi vurgulanan bir değişkendir.
Presenteeism ile ilgili literatür incelendiğinde, “iş tatmini, örgütsel bağlılık, devam bağlılığı, sosyal kaytarma, örgütsel adalet, psikolojik sözleşme, örgütsel özdeşleşme, iş güvencesizliği, tükenmişlik” gibi birçok değişken ile örgütsel davranış alanında insan kaynakları açısından ele alındığı görülmüştür. Bu nedenle, presenteeismin örgütler için birçok kritik yönetim sorunlarını çözme konusunda önemli bir rol oynadığına dair teorik bir fikir birliği vardır.
Anahtar Kelimeler: Presenteeism, İşte Varolamama, Sözde Varolma, Kendini İşe Verememe
Kaynakça
Aronsson, G., Gustafsson, K. & Dallner, M. (2000). Sick But Yet at Work. An Empirical Study of Sickness Presenteeism. Journal of Epidemiology & Community Health, 54(7), 502–509. doi:10.1136/jech.54.7.502
Aronsson, G. & Gustafsson, K. (2005). Sickness Presenteeism: Prevalence, Attendance-Pressure Factors, and an Outline of a Model for Research. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 47(9), 958–966. doi:10.1097/01.jom.0000177219.75677.17
Baker-McClearn, D., Greasley, K., Dale, J. & Griffith, F. (2010). Absence Management And Presenteeism: The Pressures on Employees to Attend Work and The İmpact of Attendance on Performance. Human Resource Management Journal, 20(3), 311-328. doi:10.1111/j.1748-8583.2009.00118.x
Biron, C., Brun, J., Ivers, H. & Cooper, C. L. (2006). At Work But İll: Psychosocial Work Environment and Well-Being Determinants of Presenteeism Propensity. Journal of Public Mental Health, 5(4), 26-37. doi:10.1108/17465729200600029
Blanchard, A. L. & Henle, C. A. (2008). Correlates of Different Forms of Cyberloafing: The Role of Norms and External Locus of Control. Computers in Human Behavior, 24(3), 1067-1084. doi:10.1016/j.chb.2007.03.008
Caverley, N., Cunningham, J. B. & MacGregor, J. N. (2007). Sickness Presenteeism, Sickness Absenteeism, and Health Following Restructuring in a Public Service Organization. Journal of Management Studies, 44(2), 304-319. doi:10.1111/j.1467-6486.2007.00690.x
Cocker, F., Martin, A., Scott, J., Venn, A. & Sanderson, K. (2013). Psychological Distress, Related Work Attendance, and Productivity Loss in Small-To-Medium Enterprises Owner/Managers. International Journal of Environmental Research Public Health, 10(10), 5062-5082. doi:10.3390/ijerph10105062
Cooper, C. L. (1998). The Changing Nature of Work. Community Work and Family. Routledge, 1(3), 313-317. doi: 10.1080/13668809808414238
Coşkun, Ö. (2012). İki İşyerinde İşe Devamsızlık ve Kendini İşe Verememede Etkili Faktörlerin Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
Cser, J. R. (2010). Impact of Partıcıpatıon in a Worksite Wellness Program on Presenteeism: A Quantıtatıve Study of Pennsylvanıa Workers, (Unpublished Doctoral Dissertation). Capella University, Minneapolis, UMI Number: 3404608, Retrieved from: https://www.proquest.com/openview/3578bd9c716eceef470273e95aff94b3/1.pdf?pq-origsite=gscholar&cbl=18750&diss=y
Çiftçi, B. (2010). İşte Var Ol(Ama)ma Sorunu ve İşletmelerin Uygulayabileceği Çözüm Önerileri. Çalışma ve Toplum, 1(24), 153-174
Çoban, Ö. ve Harman, S. (2012). Presenteeısm: Nedenleri, Yarattığı Örgütsel Sorunlar ve Çözüm Önerileri Üzerine Bir Alanyazın Taraması. Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12(23), 157-178.
D’Abate, C. P. & Eddy, E. R. (2007). Engaging in Personal Business on-the-job: Extending the Presenteeism Construct. Human Resource Development Quarterly, 18(3), 361-383. doi:10.1002/hrdq.1209
Demerouti, E., Bakker, A. B., Nachreiner, F. & Schaufeli, W. B. (2000). A Model of Burnout and Life Satisfaction Amongst Nurses. Journal of Advanced Nursing, 32(2), 454-464. doi:10.1046/j.1365-2648.2000.01496.x
Demir, Ö. ve Seferoğlu, S. S. (2016). Bilgi Okuryazarlığı, İnternet Bağımlılığı, Sanal Aylaklık ve Çeşitli Diğer Değişkenlerin Sanal Zorbalık ile İlişkisinin İncelenmesi. Online Journal of Technology Addiction & Cyberbullying, 3(1), 1-26.
Dew, K., Keefe, V. & Small, K. (2005). Choosing to Work When Sick: Workplace Presenteeism. Social Science and Medicine, 60(10), 2273-2282. doi:10.1016/j.socscimed.2004.10.022
Evans, C. J. (2004). Health and Work Productivity Assessment: State of the Art or Atate of Flux?. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 46(6), 3-11. doi:10.1097 / 01.jom.0000126682.37083.fa
Ferreira, A. I. & Martinez, L. F. (2012). Presenteeism and Burnout Among Teachers in Public and Private Portuguese Elementary Schools. The International Journal of Human Resource Management, 23(20), 4380–4390. doi:10.1080/09585192.2012.667435
Freudenberger, H. J. (1974). Staff Burn-Out. Journal of Social Issues, 30(1), 159-165. doi.org/10.1111/j.1540-4560.1974.tb00706.x
Hansen, C. D. & Andersen, J. H. (2008). Going Ill to Work – What Personal Circumstances, Attitudes and Work-Related Factors are Associated with Sickness Presenteeism. Social Science and Medicine, 67(6), 956-964. doi:10.1016/j.socscimed.2008.05.022.
Johns, G. (2010). Presenteeism in The Workplace: A Review And Research Agenda. Journal of Organizational Behavior, 31(4), 519-542. doi: 10.1002/job.630
Johns, G. (2012). Presenteeism: A Short History and A Cautionary Tale. Contemporary Occupational Health Psychology, 204-220. doi:10.1002/9781119942849.ch12
Kaplan, M. ve Öğüt, A. (2012). Algılanan Örgütsel Adalet İle Sanal Kaytarma Arasındaki İlişkinin Analizi: Hastane Çalışanları Örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi İşletme Fakültesi Dergisi, 13(1), 1-13.
Kivimaki, M., Forma, P., Wikstrom, J., Halmeenmaki, T., Pentti, J., Elovainio, M. ve Vahtera, J. (2004). Sickness Absence as a Marker of Future Disability Pension: the 10-town Study. Journal of Epidemiology Community Health, 58(8), 710-711. doi:10.1136/jech.2003.015842
Koçoğlu, M. (2007). İşletmelerde Presenteeism Sorunu ve İnsan Kaynakları Yönetimi Çerçevesinde Mücadele Yöntemleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Koopman, C., Pelletier, K. R., Murray, J. F., Sharda, C. E., Berger, M. L., Turpin, R. S., Hackleman, P., Gibson, P., Holmes, D. M. & Bendel, T. (2002). Stanford Presenteeism Scale: Health Status and Employee Productivity. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 44(1), 14–20. doi: 10.1097/00043764-200201000-00004
Köse, S., Oral, L. ve Türesin, H. (2012). İş Yaşamında Sosyal Kolaylaştırma Kavramı ve Sanal Kaytarma İle İlişkisi: Araştırma Görevlileri Üzerinde Bir Araştırma. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(1), 287-295.
Lack, D. (2011). Presenteeism Revisited a Comprehensive Review. American Association of Occupational Health Nurses, 59(2), 77-91. doi:10.1177/216507991105900205
Lamers, L. M., Meerding W.-J., Severens, J. L. & Brouwer, W. B. F. (2005). The Relationship Between Productivity and Health-related Quality of Life: An Empirical Exploration in Persons with Low Back Pain. Quality of Life Research, 14(3), 805-813. doi:10.1007 / s11136-004-0800-4
Lerner, D., Amick, B. C., Rogers W. H, Malspeis., S, Bungay., K. & Cynn., D. (2001). The Work Limitations Questionnaire. Medical Care, 39(1), 72-85. doi:10.1097/00005650-200101000-00009
Lavoie, J. A. A. & Pychyl, T. A. (2001). Cyberslacking and The Procrastination Superhighway: A Web-Based Survey in Online Procrastination, Attitudes, and Emotion. Social Science Computer Review, 19(4), 431-444. doi: 10.1177/089443930101900403
Lim, V. K. G. (2002). The IT Way of Loafing on the Job: Cyberloafing, Neutralizing and Organizational Justice. Journal of Organizational Behavior, 23(5), 675-694. doi: 10.1002/job.161
Lofland, J. H. & Frick, K. D. (2006). Workplace Absenteeism and Aspects of Access to Health Care for Individuals With Migraine Headache. Headache: The Journal of Head and Face Pain, 46(4), 563-576. doi: 10.1111/j.1526-4610.2006.00404.x
Lowe, G. (2002). Here in Body, Absent in Productivity. Canadian HR Reporter. Erişim adresi: https://grahamlowe.ca/wp-content/uploads/import_docs/2002-12-02-Lowe.pdf 13.08.2021 tarihinde erişilmiştir.
MacGregor, J. N., Barton Cunningham, J. & Caverley, N. (2008). Factors ın Absenteeism and Presenteeism: Life Events and Health Events. Management Research News, 31(8), 607-615. doi:10.1108/01409170810892163
Mandıracıoğlu, A. (2013). Presenteeism Olgusu. Sosyal Güvenlik Dergisi, 3(2), 9-17.
Meerding, W. J., IJzelenberg, W., Koopmanschap, M. A., Severens, J. L. & Burdorf, A. (2005). Health Problems Lead to Considerable Productivity Loss at Work Among Workers with High Physical Load Jobs. Journal of Clinical Epidemiology, 58(5), 517-523. doi:10.1016 / j.jclinepi.2004.06.016
Middaugh, D. J. (2006). Presenteism: Sick and Tired at Work. MEDSURG Nursing, 15(2), 103-105.
Mills, J. E., Hu, B., Beldona, S. & Clay, J. (2001). Cyberslacking! A Wired-Workplace, Liability Issue, The Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly, 42(5), 34-47. doi:10.1177/0010880401425004
Munır, F, Yarker, J. & Haslam, C. (2008). Sickness Absence Management: Encouraging Attendance or Risk-taking Presenteizm in Employees with Chronic Illness?, Disability and Rehabilitation, 30(19), 1461-1472. doi:10.1080/09638280701637380
Özmen, G. (2011). Presenteizm ile Örgütsel Bağlılık İlişkisi: Tekstil Çalışanları Üzerinde Bir Araştırma (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
Pilette, P. C. (2005). Presenteeism in Nursing: A Clear and Present Danger to Productivity. Journal of Nursing Administration, 35(6), 300-303. doi:10.1097 / 00005110-200506000-00006.
Polatcı, S. (2007). Tükenmişlik Sendromu ve Tükenmişlik Sendromuna Etki Eden Faktörler (Gaziosmanpaşa Üniversitesi Akademik Personeli Üzerinde Bir Analiz) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
Prasad, M., Wahlqvısx P, Shikiar, R. & Shıh, Y.-C., T. (2004). A Review of Self-Report Instruments Measuring Health-Related Work Productivity. PharmacoEconomics, 22(4), 225-244. doi.10.2165/00019053-200422040-00002
Puig-Ribera, A., Mckenna, J. & Gilson, N. (2008). Masuring Presenteeism in Catalan Employees: Linguistic Adaptation and Validation. International Journal of Workplace Health Management, 1(3), 198-208. doi:10.1108/17538350810926543
Rantanen, I. & Tuominen, R. (2011). Relative Magnitude of Presenteeism and Absenteeism and Work-Related Factors Affecting Them Among Health Care Professionals. Int Arch Occup Environ Health, 84(2), 225-230. doi:10.1007/s00420-010-0604-5
Ricci, J. A. & Chee E. (2005). Lost Productive Time Associated With Excess Weight in the U.S. Workforce. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 47(12), 1227–1234. doi: 10.1097/01.jom.0000184871.20901.c3
Robertson, I. & Cooper, C.L. (2011). Well-Being: Productivity and Happiness at Work. Hampshire: Palgrave Macmillan. doi:10.1057/9780230306738
Saarvala, E. (2006). Presenteeism: The Latest Attack on Economic and Human Productivity. http://www.supportingadvancement.com/employment/general/saarvalapresenteeism.pdf adresinden 02.01.2019 tarihinde erişilmiştir.
Schaufeli, W. B., Barker, A. B., Van Der Heıjden, F. M. M. A. & Prıns, J. T. (2009). Workaholism Among Medical Residents: It İs The Combination Of Working Excessively and Compulsively That Counts. International Journal of Stress Management, 16(4), 249-293. doi:10.1037/a0017537
Schultz, A.B., Chen, C-Y. & Edington, D. W. (2009). The Cost And İmpact Of Health Conditionson Presenteeism to Employers A Review of The Literature. Pharmaco Economics, 27(5), 365-378. doi:10.2165/00019053-200927050-00002
Seybold, K., C. & Salomone, P. R. (1994). Understanding Workaholism: A View Of Causes And Counseling Approaches. Journal of Counseling and Development, 73(1), 4–9, doi:10.1002/J.1556-6676.1994.TB01702.X
Simpson, R. (1998). Presenteeism, Power And Organizational Change: Long Hours As A Career Barrier And The İmpact On The Working Lives Of Women Managers. British Journal of Management, 9(Special Issue), 37–50. doi:10.1111/1467-8551.9.s1.5
Smith, D. J. (1970). Absenteeism and Presenteeism in Industry. Archives of Environmental Health, 21(5), 670-677. doi:10.1080/00039896.1970.10667313
Turpin, R. S., Ozminkowski R. J., Sharda C. E., Collins J. J., Berger M. L., Billotti G. M., Baase C. M., Olson M. J. & Nicholson S. (2004). Reliability and Validity of the Stanford Presenteeism Scale. Journal of Occupational
Environmental Medicine, 46(11), 1123-1133. doi:10.1097/01.jom.0000144999.35675.a0
Virtanen, M., Kivimaki, M., Elovainio, J., Vahtera, J. & Ferrie, J. E. (2003). From Insecure to Secure Employment: Changes in Work, Health, Health Related Behaviors, and Sickness Absence. Occupational and Environmental Medicine, 60(12), 948-953. doi:10.1136/oem.60.12.948
Yamamoto, S., Loerbroks, A. & Terris, D. D. (2009). Measuring the Effect of Work Place Health Promotion İnterventions on “Presenteeism: A Potential Role for Biomarkers”. Preventive Medicine, 48(5), 471-472. doi:10.1016/j.ypmed.2009.02.019
Yıldız, H. & Yıldız, B. (2013). İş Yaşamında Presenteizm -Sözde Var Olma- Olgusu: Sağlık ve Verimlilik Açısından Önemi. 7. Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi Bildiriler Kitabı, 812-823, 27-29 Eylül Konya: Selçuk Üniversitesi. Erişim Adresi: https://www.selcuk.edu.tr/saglik_bilimleri_fakultesi-aglik_yonetimi/Ayrinti/9603-7-ulusal-saglik-ve-hastane-idaresi-kongresi
Yumuşak, S. (2008). İşgören Verimliliğini Etkileyen Faktörlerin İncelenmesine Yönelik Bir Alan Araştırması. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(3), 241-251.
