Dr. Öğr. Üyesi Selver MERTOĞLU
ORCID: 0000-0002-1189-675X
Kastamonu Üniversitesi, İletişim Fakültesi
selveryazar3660@hotmail.com
ISBN: 978-605-71074-1-1
Yayın Tarihi: 04.10.2023
Doi: 10.5281/zenodo.7301742
Teknolojide yaşanan gelişmeler insan hayatını etkileyerek sürekli bir değişim ve dönüşümün yaşanmasına neden olmaktadır. Bilgisayarlar, akıllı telefon ve saatler gibi birçok yenilik yaşamı derinden etkileyen buluşlar olarak görülmektedir. Bu aygıtlar sayesinde internette geçirilen süre artmaktadır. İnsan bedeninin bir uzantısı olarak görülen icatlar, bağımlılık ve siber suçlar gibi birçok probleme neden olmasının yanı sıra farklı kolaylıkları da sağlamaktadır. Zaman ve uzam kavramlarının anlamsızlaşarak çevrimiçi oluşun süreklileştiği günümüz 21. yüzyılı, bilişim çağı, enformasyon çağı, dijital çağ gibi nitelendirmelerle adlandırılmaktadır. Böyle bir çağda her geçen yıl internet kullanıcılarının sayıları artmaktadır. Küresel teknoloji kullanımının artması, dünya çapında herkesin birbirine bağlanabilmesini, iletişim kurabilmesini ve hak ve sorumlulukların paylaşılabilmesini sağlamıştır (Göksun & Kurt, 2019, s. 71). Yaygınlaşan internet kullanımıyla birlikte ağ ortamında ihlallerin yaşanmaması adına kullanıcıların sahip olduğu hak ve sorumluluklar küresel vatandaşlığın ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Dijital vatandaşlık (e-Citizenship) olarak da nitelenen yeni vatandaşlığın anlaşılması için vatandaşlık kavramının tanımlanması gerekmektedir. Vatandaşlık, belirli bir bağlam içinde, belirli hak ve sorumlulukların paylaşıldığı ve bir sisteme güçlü bir şekilde bağlı olan bir varlık olarak kavramsallaştırılmıştır (Soriani, 2018, s. 94). Geleneksel vatandaşlıktan farklı olarak gelişen teknolojiler ve yaşanan dönüşümle birlikte vatandaşlık kavramı da yeni bir boyut kazanmıştır. Bu boyutta artık vatandaşlık kavramı sanal ortama taşınarak dijitalleşmiştir.
Dijital vatandaşlık olarak adlandırılan kavram üzerine farklı tanımlar yapılsa da en genel anlamda Thomas’ın sözleri dikkat çekmektedir. Thomas (2018, s. 60), düzenli olarak interneti kullanarak bu ortamda hak ve sorumluluklarını bilen birey olarak dijital vatandaşlıktan bahsetmektedir. Ribble ve Bailey ise (2006, s. 26) dijital vatandaşlığın teknoloji kullanımı için oluşturulan davranış normları olduğunu ifade etmektedirler. Bir kişinin dijital vatandaş olabilmesi için özellikle dijital teknolojileri etkin biçimde kullanma becerisine ve bilgisine sahip olması gerekmektedir. Ribble ve Bailey (2007), dijital vatandaşlığın kazandırılması için ve dijital vatandaşlık konusunda yaşanan kavram karmaşasına son vermek için 9 boyutlu bir dijital vatandaşlık bileşenlerini oluşturmuşlardır. Bu boyutlar, dijital erişim, dijital ticaret, dijital iletişim, dijital okuryazarlık, dijital etik, dijital hukuk, dijital hak ve sorumluluklar, dijital sağlık ve dijital güvenlik olarak bilinmektedir.
- Dijital Erişim: Gelişen bilgi ve iletişim teknolojileri vasıtasıyla artık bilgiye zaman ve uzam sıkıntısı olmadan her an ulaşılmaktadır. Dijital vatandaşlığın en önemli bileşenlerinden biri olarak görülen dijital erişimde dijital bir vatandaş olabilmek için internete ve teknolojik aygıtlara erişiminin sağlanması gerekmektedir. Günümüzde azalmış olmakla birlikte hala daha dijital uçurumun söz konusu olduğu bölgeler olabilmektedir. Çubukçu ve Bayzan (2013, s. 151), dijital erişimi tanımlarken toplum olarak herkesin dijital teknolojiye her yerden, yüksek kalitede ve hızda erişebilmesi özelliklerini sıralamaktadır.
- Dijital Ticaret: Teknolojinin sağladığı olanaklardan biri de dijital ticaret olarak bilinmektedir. İnternet kullanıcısı artık sadece alım yapmamakta ayrıca kendi mallarını da satışa çıkarabilmektedir. İnternette alışveriş yaparken bu bilince ve yeterliliğe sahip olmak, güvenli siteleri tercih etmek, bilgi ve gizliliğin korunması gerekmektedir (Çubukçu&Bayzan, 2013, s. 151). Bu yeterliliklere sahip olmak dijital ticaret boyutunda önemli olarak görülmektedir.
- Dijital İletişim: Dijital iletişim boyutunda ise kullanıcılar arasında bilgi alışverişinin sağlanabilmesini içermektedir. Bilgi alışverişi sağlanırken bilgi akışının sağlanabilmesi ve yönetilebilmesi gerekmektedir (Göksun&Kurt, 2019, s. 74).
- Dijital Okuryazarlık: Dijital okuryazarlık bilgisayar programları kullanabilme, çevrimiçi ortamda bilgiye ulaşabilme ve bu ortamlarla karşılaştığı sorunları çözebilen kişi olarak tanımlanmaktadır (Geçer&Dağ, 2010, s.21). Bu yeterliliğin sağlanabilmesi için okulların müfredatlarında farklı dersler açılmaktadır. Dijital okuryazarın sadece interneti ve teknolojik aygıtları kullanım becerisinin ötesinde çevrimiçi ortamda hak ve sorumluluklarının bilincinde olması gerekmektedir. Kendi haklarını gözetirken diğer kullanıcıların haklarını da göz önünde bulundurmalıdır. Bu nedenle bilişim çağında dijital okuryazar olmanın önemi büyüktür.
- Dijital Etik: çevrimiçi ortamda siber ihlaller olarak nitelendirilen birçok etik ihlallerle karşılaşılmaktadır. Doğru ve yanlışı, iyi ve kötüyü ayırt etme ve bu bilince sahip bir şekilde çevrimiçi ortamda hareket etme dijital etik boyutunda değerlendirilmektedir.
- Dijital Yasa: Dijital yasa veya dijital kanun dijital ortamda geçerli olan kurallar ve kanunlar hakkında bilinçli olunması ve bu kural ve kanunlara uyulması, uymayanların ise uyarılması gerektiğini kapsamaktadır (Çubukçu ve Bayzan, 2013, s.151). Diğer dijital vatandaşlık boyutlarını da ilgilendiren bu boyut özellikle dijital okuryazar olurken edinilmesi gereken bir bileşendir. Çünkü dijital ortamda yer alan siber suçlarla ilgili bilinçli olunması ve gerektiğinde nasıl hareket edilmesi gerektiği bilgisi internet kullanıcılarının güvenliği için önemlidir.
- Dijital Hak ve Sorumluluklar: Bu bileşene göre herkesin çevrimiçi ortamda özgürce yer alabilmesi, bu araçları herkesin kullanabilme özgürlüğüne sahip olabilmesi ve kendi düşüncelerini rahatlıkla paylaşabilmesi sağlanmalıdır. Ancak bu özgürlüğü kullanırken kullanıcıların dijital hak ve sorumluluklarının bilincinde olması gerekmektedir.
- Dijital Sağlık: Dijital sağlık boyutu ise dijital vatandaşın çevrimiçi ortamda kendi sağlığını korumasını ifade etmektedir. Dijital vatandaş, interneti kullanırken fiziksel ve psikolojik olarak sağlığını koruyacak şekilde hareket etmelidir.
- Dijital Güvenlik: Son olarak dijital güvenlik boyutunda kişinin edindiği bilgiler çerçevesinde kendi güvenliğini sağlayacak önlemleri almasını içermektedir. Kişisel bilgi güvenliğini sağlayabilen bireyler siber saldırılara karşı da önlemini almış olacaktır.
Dijital bir vatandaş olunabilmesi için bu 9 boyutun birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Her biri birbiri ile bağlantılı olan bu bileşenler, dijital bir vatandaşın sadece interneti kullanabilen bireyler olarak çevrimiçi ortamda yer almalarını değil bununla birlikte belirli hak ve sorumlulukların bilincinde olarak hareket edilmesi gerektiğini anlatmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Dijitalleşme, Dijital Vatandaş, Vatandaş
Kaynakça
Çubukçu, A., & Bayzan, Ş. (2013). Türkiye’de dijital vatandaşlık algısı ve bu algıyı internetin bilinçli, güvenli ve etkin kullanımı ile artırma yöntemleri. Middle Eastern & African Journal of Educational Research, 148-173.
Göksun, D. O., & Kurt, A. A. (2019). Dijital Vatandaşlık. H. F. Odabaşı, & Ş. O. Leymun içinde, Bilişim Etiği ve Güvenliği (s. 69-90). Ankara: Nobel Yayınevi.
Geçer, A., & Dağ, , F. (2010). Üniversite öğrencilerinin bilgisayar okur-yazarlık düzeylerinin belirlenmesi (Kocaeli Üniversitesi örneği). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi,, 20-44.
Ribble, M., & Bailey, G. (2006). Digital Citizenship at All Grade Levels. Learning Connections, 26-33.
Ribble, M., & Bailey, G. (2007). Digital citizenship in schools. Eugene, OR: International Society for Technology in Education.
Soriani. A. (2018). From Media Education to Digital Citizenship: Origins. Perspectives and Policy Implementations in the School Systems Across Europe. Journal of Theories and Research in Education, 13(3), 85-122.
Thomas, S. N. (2018). Promoting Digital Citizenship in First-Year Students: Framing Information Literacy as a Tool to Help Peers. College and Undergraduate Libraries,, 25(1), 52-64. .
