Arş. Gör. Dr. Azra Kardelen NAZLI
ORCID: 0000-0003-0565-1278
Mustafa Kemal Üniversitesi İletişim Fakültesi
aknazli@mku.edu.tr
ISBN: 978-605-71074-1-1
Yayın Tarihi: 08.08.2023
Doi: 10.5281/zenodo.8223891
Sosyal bir varlık olarak bireyi tanımlayan önemli özelliklerden biri, kurduğu etkileşimlerdir. Bireyin etkileşimlerine yönelik olarak tarih boyunca felsefeden sosyolojiye, psikolojiden antropolojiye birçok disiplin incelemeler gerçekleştirmiştir. Bu bağlamda, insan etkileşimleri, interdisipliner bir çalışma alanı olarak geçerliliğini sürdürmektedir. Günümüzde ise, bireyin kurduğu sosyal etkileşimler özellikle sosyal psikoloji, iletişim psikolojisi ve kişilerarası iletişim alanlarınca incelemeye alınmaktadır.
Kişilerarası iletişim, bireylerin birbirleri ile kurduğu etkileşimleri anlamlandıran disiplin ve kavramı ifade etmektedir. Kişilerarası iletişim, iki bireyin arasındaki sözlü ya da sözsüz etkileşimleri kapsaması ile kavramı, bu etkileşimlerin döngüselliğini ve etkili bir biçimde sürdürülebilirliğini incelemesi ile uygulama boyutunu tanımlamaktadır.
Tablo 1. Kişilerarası İletişim Kavramının Açımlanması
|
Kavram |
Tanım |
|
Kişilerarası (Interpersonal) |
|
|
İletişim (Communication) |
|
Kaynak: Oxford Dictionary, 2023; Cambridge Dictionary, 2023; Merriam-Webster Dictionary, 2023.
Tablo 1’in işaret ettiği üzere, kişilerarası iletişim kavramı yapısal olarak anlaşılmak istendiğinde, iki kavramın birleşimi olduğu görülmektedir. Bunlardan ilki olan “kişilerarası” kavramı, bireylerin arasında gerçekleşen durum ve ilişkileri tarif etmektedir. İkinci kavram olan “iletişim” ise, uzlaşılmış bir semboller sistemi aracılığı ile tarafların arasında bilgi, fikir ve duyguların aktarılması süreci olarak ifade bulmaktadır.
Bu noktada, kişilerarası iletişimin, iletişimin bir alt boyutu ya da türü olduğunu ifade etmek gerekmektedir. Kişilerarası iletişim, tüm bu boyutlar üzerinden inceleme alanını oluşturmaktadır.
Şekil 1. İletişimin Alt Boyutları
Şekil 1’de görüldüğü gibi, iletişimi birçok tür kapsamında açıklamak mümkündür. İletişim; öznesiyle, stiliyle, kanalıyla, ilişkisel boyutuyla, odağıyla incelenebilmektedir. İletişimi öznesi ile ele aldığımızda, kişinin kendisi ile kurduğu iletişim olan içsel iletişim; kişinin diğerleri ile kurduğu iletişim olan kişilerarası iletişim; kişinin birden fazla kişi ile kurduğu iletişim olan grup iletişimi ve kişinin kalabalık bir topluluk ile ya da topluluğa karşı kurduğu iletişim olan kitle iletişimi öne çıkmaktadır.
İletişim, iletişim stili üzerinden ele alındığında; sözlü, sözsüz, yazılı ve görsel iletişim olmak üzere incelenmektedir. Sözlü iletişim, bireylerin birbiri ile sözlü mesajlar aracılığı ile etkileşime geçmesi olup bu noktada kişilerin iletişiminde kullandıkları teknik, kültürel, felsefi ya da jargona ve ağıza dayalı sözcükler, alt anlamlar önem kazanmaktadır. Sözsüz iletişimde ise, vokal kodlar ve görsel kodlar önem kazanmaktadır. Vokal kodlar, iletişimde kullandığımız ses tonumuzu ifade ederken; görsel kodlar, beden dili, yüz ifadeleri ve dış görünüş üzerinden incelenmektedir. Yazılı iletişim, yazılı mesajlar dolayımı ile kurulan iletişimi ifade ederken, görsel iletişim de görsel mesajlar aracılığı ile kurulan etkileşimleri tanımlamaktadır. Görsel ve yazılı iletişim, dijital teknolojilerin yaygınlaşması ve sosyal medyanın yoğun kullanımı ile günümüzde oldukça yaygın biçimde kullanılmakta, bireylerin görsel ve yazılı iletişimde kullandığı kodlar ve kullanılan kodlara yönelik kod çözümleme becerisi giderek gelişmektedir.
İletişim kanalına göre ise, yüz yüze ve aracılı olmak üzere iki tür iletişim öne çıkmaktadır. Yüz yüze iletişim, bireylerin bir araç ya da herhangi bir dolayımdan azade olarak karşılıklı etkileşim kurması sürecidir. Aracılı iletişim ise, sesli, yazılı, görsel ya da teknolojik kanallar aracılığı ile kurulan iletişimi ifade etmektedir.
İlişkisel boyutu ile ele alındığında, iletişimin dört boyutundan söz etmek mümkündür. Bunlar; informel yapıdaki yakın ilişkiler, arkadaşlık ilişkileri ve aile ilişkilerinin yanında, formel ilişkiler ile kavramsallaşmaktadır. Yakın ilişkiler, duygusal bağlar ile kurduğumuz ve çekim bileşenleri ile örüntülenmiş ilişkileri ifade ederken, aile ilişkileri, doğumumuzdan itibaren bizi sarmalayan ve genellikle biyolojik bağlarla desteklenmiş ilişkilerimizi tanımlamaktadır. Bireyin hayatında ve iletişiminde aile ilişkileri kadar etkili olan bir diğer ilişki boyutu ise arkadaşlık ilişkileri olup, bireyin gündelik yaşamı ve kişilerarası ilişkileri açısından önemli bir noktadadır. Formel ilişkiler ise, kişinin iş yaşamında kurduğu ilişkiler başta olmak üzere, gündelik yaşamdaki yakınlık derecesi düşük olan ilişkilerin niteliğini temsil etmektedir.
İletişim, odağı bağlamında incelendiğinde ise, ilişkisel ve araçsal olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İletişimin ilişkisel odağı, iletişimi kurulan etkileşimler ve duygusal kazanımlar üzerinden değerlendirmektedir. Öte yandan iletişimin araçsal odağında iletişimin kazanımları duygusal boyut yerine enformasyonel ya da iknaya dayalıdır.
Bütün bu iletişimsel boyutlar eşliğinde, kişilerarası iletişimin, bilgi, beceri ve yetkinlikler bütünü olduğunu ifade etmek gerekir. Bu bağlamda, kişilerarası iletişim bir okuryazarlık alanı olarak ele alınmalıdır. Kişilerarası iletişim okuryazarlığı diğerleriyle etkili iletişim kurmaya aracılık eden kavramları anlama ve uygulama becerisi olarak ifade bulmaktadır (Ghasemi & Rasekh, 2020). Kişilerarası iletişim okuryazarlığına katkı sağlayan bilgi, beceri ve yetkinlikler Şekil 2’de paylaşılmaktadır.
Kişilerarası iletişimin bilgi boyutu, kişilerarası iletişime yönelik temel bilgi düzeyini ifade etmektedir. İletişim eğitimi, medya araçlarına yönelik kullanım bilgisi bu bileşenlerdendir. Bir mesajı oluştururken gönderen, kendi benlik kavramından, alıcıya ilişkin algısından ve bunların dayandığı bilgi, inanç, tutum, değer, varsayım ve deneyimlerden etkilenebilir; kişiliği; o sırada oynadığı rol; motivasyonunun durumu; iletişimsel yeterliliği; iletişimsel karşılaşmanın gerçekleştiği bağlam, iletişime yönelik algılarımızı şekillendirir. Tüm bu faktörler ve diğerleri, benlik sunumuyla ilgili kararları etkiler. Ayrıca alıcıyı ve gönderilen mesajları nasıl yorumlayacağımız üzerinde de etkilidir (Watson & Hill, 2012).
Şekil 2. Kişilerarası İletişim Okuryazarlığının Boyutları
Kişilerarası iletişim okuryazarlığının beceri boyutu, kişilerarası iletişim becerileri ile ifade edilebilmektedir. Bunlar, öz farkındalık, kendini sunma becerisi, dinleme becerisi, liderlik ve takımdaşlık gibi elementler üzerinden şekillenmektedir. Kişilerarası iletişim becerilerinin geliştirilebilir beceriler olduğunu ifade etmek mümkündür. Bu beceriler; farkındalık, eğitim ve uygulamalar ile geliştirilebilir.
Kişilerarası iletişim okuryazarlığının yetkinlik boyutu, kişilerarası iletişime yönelik okuryazarlığın ve uygulamaların gerçekleştirilmesi ile ifade edilmektedir. Chadner ve Munday’in (2011) tanımına göre, kişilerarası iletişim aynı zamanda bir uzmanlık ve uygulama alanıdır. Myers & Myers (1985) ise, kişilerarası iletişimin bir uygulama alanı olarak ele alınmasının uygun olacağının altını çizmiştir ve onunla ne yaptığımıza bağlı olarak tanımlanabileceğini ifade ederek kişilerarası iletişimin bir uzmanlık ve yetkinlik olduğunu göstermişlerdir. Buna göre, ilk olarak, sadece yakın fiziksel çevremiz değil, aynı zamanda içinde yaşadığımız psikolojik iklim, çevremizdeki insanlar, sahip olduğunuz sosyal alışverişler, edindiğimiz bilgiler anlamına gelen bir terim olan “çevremiz” üzerinde bir etki yaratmak için iletişimi kullanabiliriz. İkinci olarak, bizim üzerimizde etkide bulunan ve bizim de bir şeylerin gerçekleşmesini sağlamak için etkide bulunduğumuz tüm çevresel güçlerle olan ilişkilerimizin öngörülebilirliğini artırmak için iletişimi kullanırız.
Kişilerarası iletişim, sosyal yaşamın vazgeçilmez boyutu olan etkileşimlerimizi inceleyen bir okuryazarlık türü olarak ele alınmalı, iletişim ve bilgi iletişim teknolojileri ile tanımlanan 21. Yüzyıl için öne çıkan bir kavram olarak anlaşılmalıdır.
Anahtar Kelimeler: İletişim Okuryazarlığı, İletişim Becerisi, İletişim Psikolojisi.
Kaynakça
Cambridge Dictionary (2023). Communication. dictionary.cambridge.org adresinden 06.07.23. tarihinde erişilmiştir.
Cambridge Dictionary (2023). Interpersonal. dictionary.cambridge.org adresinden 06.07.23. tarihinde erişilmiştir.
Ghasemi H, Rasekh N. Identifying Dimensions of Communication Literacy: Thematic Analysis Approach. Journal of Health Literacy. 4(4):18-29.
Merriam Webster Dictionary (2023). Communication. merriam-webster.com/dictionary adresinden 06.07.23. tarihinde erişilmiştir.
Merriam Webster Dictionary (2023). Interpersonal. merriam-webster.com/dictionary adresinden 06.07.23. tarihinde erişilmiştir.
Munday, R. Chadner, D. (2011). A Dictionary of Media and Communication. UK: Oxford University Press.
Myers, G. E. Myers, M. T. (1985). The Dynamics of Human Communication: A Laboratory Approach, USA: McGraw Hill.
Oxford Learners Dictionaries (2023). Communication. oxfordlearnersdictionaries.com adresinden 06.07.23. tarihinde erişilmiştir.
Oxford Learners Dictionaries (2023). Interpersonal. oxfordlearnersdictionaries.com adresinden 06.07.23. tarihinde erişilmiştir.
Watson, J. Hill, A. (2012). Dictionary of Media and Communication Studies. USA: Bloomsbury Academic.
