Doktorant Serap KAMACI
ORCID: 0000-0003-1266-3840
University of Nottingham, Culture, Media and Visual Studies
Serap.Kamaci@nottingham.ac.uk
ISBN: 978-605-71074-1-1
Yayın Tarihi: 20.07.2023
Doi: 10.5281/zenodo.8167415
İnternet başta olmak üzere teknolojik gelişmelerin ivme kazanması bilginin çeşitli yollarla yayılması için uygun bir ortam yaratmıştır. Özellikle sosyal medya ve yeni medyanın yaygınlaşması anlık bilgi girişi ve bu bilgilerin kolay erişilebilirliğini mümkün hale getirmiş bu sayede söz konusu elektronik ortamlar bilgi almada en popüler araçlar haline gelmeye başlamıştır. Ancak bu durum bilginin güvenliği ve kalitesi açısından bazı sorunları da beraberinde getirmiştir. Öyle ki dolaşıma sokulan bir bilgide bozulmalar, saptırmalar, bilginin kötüye kullanımı gibi farklı durumlar yaşanmaya başlamış bu da üzerinde düşünülmesi ve çalışılması gereken bazı kavramların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.
Bilginin içeriğinin, amacının değiştirilerek kullanılmasıyla dezenformasyon (disinformation), mezenformasyon/ mizenformasyon (misinformation), kötücül bilgi / kötüye kullanılan bilgi (mal-information) gibi, bilgi kökenli yeni kavramlar ortaya çıkmıştır. Burada temel olarak ele alacağımız ve bilginin kötü niyetli olarak kullanılmasına tekabül eden mal-information kavramı İngilizcede enformasyon, bilgi anlamına gelen information kelimesi ve yine İngilizcede kötü manasına gelen mal ön ekinin kombinasyonuyla ortaya atılmış bir kavramdır. Bu kavramı Türkçeye kötücül bilgi veyahut kötü niyetli bilgi olarak aktarabiliriz.
Bilginin türlerinden ve kullanım şekillerden doğan farklı kavramlar farklı şekillerde çerçevelenmeye çalışılırken, hala kavramsal kapsamları üzerine tartışılmaya devam edilmektedir. Bu bağlamda kötücül bilgi (mal-information) kavramının kapsamını tam olarak anlayabilmek adına ilişkili diğer kavramların kapsamlarına da aşina olmak faydalı olacaktır. Kötücül bilgi kavramı, yakından ilişkili olduğu dezenformasyon ve mezenformasyon kavramlarından farklı olarak tamamen doğru bilgilere dayanan bir gerçeklik biçimi olarak çerçevelenmeye çalışılmıştır (Wardle & Derakhshan, 2017). Bu bağlamda kavramların birbirlerinden ayrışması noktasında belirleyici unsur içerik ve niyettir. Dezenformasyon kavramında bilginin içeriği ve niyetinde bilinçli saptırmalar oluşturulurken, mezenformasyonda içerikte ve niyette bilinçli bir durumun aksine yanlışlık, hata söz konusudur. Kötücül bilgi kavramı ise dezenformasyon kavramıyla sıklıkla karıştırılabilecek bir kavramdır. Dezenformasyon kavramının aksine gerçeğe dayanması kötücül bilgiyi tamamen farklı bir kavram olarak ortaya çıkarmaktadır (Wang, 2020). Dahası hedef kitleye zarar verecek şekilde dağıtılan bilgilerin tamamen gerçek bilgilere dayandığı iddia edilse de (Otike et al., 2022), bazı akademisyenler bilgilerin tamamen gerçek olmaktan ziyade çarpıtılmış olduğunu iddia etmektedir (Chen et al., 2023; Ruffo et al., 2021) Buna göre kullanılan bilgide ikna düzeyini artırmak için oluşturulan çarpık bilgiler uzmanlarla ve onların görüşleriyle de ilişkilendirilebilir. Burada yayılan bilginin amacı hedef kitleye, kuruma ya da kişilere zarar vermek ya da çıkar sağlamaktır. Sonuç olarak mal-information kavramı henüz sınırları tam anlamıyla çizilememiş üzerinde tartışılan bir kavram olarak ön plana çıkmaktadır.
Kaynak: (Chen et al., 2023)
Bilgi türlerinde kapsayıcılık ve sınıflandırma, kötücül bilgi kavramı da dahil olmak üzere kavramları çerçevelendirme amaçlı kullanılan yöntemlerdendir. Örneğin, dezenformasyonun genel bir konu olarak ele alındığı, mezenformasyon ve kötücül bilgi gibi kavramların ise alt başlıklar halinde ele alındığı (Himma-Kadakas & Ojamets, 2022) veya tersi durumda mezenformasyonun ana, diğer türlerin ise alt başlıklar olarak sınıflandırıldığı farklı yaklaşımlar bulunmaktadır (Da et al., 2022). Ancak yapılan tasnifler farklı açılardan yoruma açıktır. Öyle ki, örneğin mezenformasyon ve dezenformasyonda bilgide sapma meydana gelirken, kötücül bilgide bilginin yanlışlığından ziyade doğru bilginin kötü niyetli kullanılması durumu söz konusudur. Bu, doğruluktan ziyade amaca göre sınıflandırmayı gerektirir.
Dahası hem kişisel bilgilerin paylaşılması hem de nefret söylemi üretilmesi açısından kötücül bilgi de dezenformasyon gibi bir suç olarak değerlendirilebilir ki bu ikisinin kesişimi olarak göze çarpmaktadır. Kavram çerçevesinde fikir birliğine varılamayan mal-enformasyonda gerçek bilgi stratejik olarak kullanılmaktadır. Bu durumda nefret söylemi veya taciz de bu yapı içerisinde yer alabilir. Yayılan haberlerde kişi veya toplulukların bilgileri kendilerine karşı kullanılabilir ve hedef alınabilir (Wardle ve Derakhshan, 2017). Örneğin, insanların dini inançları veya kişisel bilgileri onlara saldırmak için kullanılabilir. Burada bilginin doğruluğu veya yanlışlığı değil, bilginin kullanım amacı ön plana çıkmaktadır. Bu durumda bilginin teyidi gibi bir durumu çözüm olarak sunmak işlevsel eksiklikler içerebilir. Bunun yerine, içerikteki niyetleri anlamlandırmak için eleştirel bir yaklaşım ve sinizm iyi bir okuma yöntemi olarak kullanılabilir. Böylece kötücül bilginin kullanımı içerikler içerisinden ayrıştırılabilir.
Anahtar Kelimeler: Mal-information, Kötü Bilgi, Dezenformasyon, Yanlış Bilgi.
Kaynakça
Chen, S., Xiao, L., & Kumar, A. (2023). Spread of misinformation on social media: What contributes to it and how to combat it. In Computers in Human Behavior (Vol. 141). Elsevier Ltd. https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107643
Da, C., Abreu, M., Ajao, O., Garg, A., & Da Costa-Abreu, M. (2022). Exploring content-based and meta-data analysis for detecting fake news infodemic: a case study on COVID-19. http://shura.shu.ac.uk/29955/
Himma-Kadakas, M., & Ojamets, I. (2022). Debunking False Information: Investigating Journalists’ Fact-Checking Skills. Digital Journalism, 10(5), 866–887. https://doi.org/10.1080/21670811.2022.2043173
Otike, F., Bouaamri, A., & Hajdu Barát, Á. (2022). Predatory Publishing: A Catalyst of Misinformation and Disinformation Amongst Academicians and Learners in Developing Countries. Serials Librarian, 83(1), 81–98. https://doi.org/10.1080/0361526X.2022.2078924
Ruffo, G., Semeraro, A., Giachanou, A., & Rosso, P. (2021). Studying Fake News Spreading, Polarisation Dynamics, and Manipulation by Bots: a Tale of Networks and Language. https://doi.org/10.1016/j.cosrev.2022.100531
Wang, C. C. (2020). Fake news and related concepts: Definitions and recent research development. Contemporary Management Research, 16(3), 145–174. https://doi.org/10.7903/CMR.20677
Wardle, C., & Derakhshan, H. (2017). INFORMATION DISORDER : Toward an interdisciplinary framework for research and policy making Information Disorder Toward an interdisciplinary framework for research and policymaking. www.coe.int
