Dr. Yıldız ERZİNCANLI
ORCID: 0000-0001-9111-190X
yildizerzincanli@atauni.edu.tr
ISBN: 978-605-71074-1-1
Yayın Tarihi: 07.06.2023
Doi: 10.5281/zenodo.8014008
Bağımlılık çocukluk ve ergenlik yaşlarında çevresel ve genetik faktörlerin etkileşimiyle beyinde yapısal ve işlevsel bozukluklara neden olan kronik bir hastalıktır (Tarhan, 2013). Bağımlılık kavramı; alkol ve çok çeşitli diğer uyuşturucular gibi kimyasalların bilinçsizce, aşırı ve kontrolsüz kullanımıyla ilgili olarak kullanılmıştır (Rachlin, 1990; Walker, 1989). Ancak, günümüzde bağımlılık kavramı aynı zamanda psikiyatrik teşhis sistemlerinde kimyasal olmayan bağımlılık veya davranışsal bağımlılık olarak da kullanılmaya başlanmıştır (Griffiths, 1996; Marks, 1990). Dijital/ Teknoloji bağımlılığı, Facebook bağımlılığı (Andreassen, 2013), video oyunu bağımlılığı (Fisher, 1994), internet bağımlılığı (O’Reilly, 1996), egzersiz bağımlılığı (Griffiths, 1997), akıllı cep telefonu bağımlılığı (Choliz, 2010), online alışveriş bağımlılığı (Christenson ve diğerleri, 1994) ve işkoliklik (Andreassen, Hetland & Pallesen, 2010), gibi çok çeşitli davranışsal bağımlılık türleri de tanımlanmıştır. 2010 yılına kadar çok çeşitli davranışsal bağımlılıkları karşılayan ortak bir kavram üzerine bir tanım veya tanı kriteri bulunmamaktadır. 2014 yılından itibaren Dünya Sağlık Örgütü, farklı ülkelerden uzmanlar ile, sorunun tanılanması, ölçüm araçlarının geliştirilmesi için düzenli olarak çalışma yapmaktadır. Bu çalışmalardan ilki; 2014 yılında Tokyo’da yapılan “Bağımlılık Yapan Davranışlar: Elektronik İletişim Araçlarının ve Oyun Platformlarının Aşırı Kullanılması” isimli toplantıdır. Diğer çalışmlardan bazıları ise; 2015 yılında Seoul ve Changsha’da, 2016 yılında Hong Kong’da, 2017 yılında İstanbul’da yapılmıştır (Dinç ve Ögel, 2019). Literatürde bazıları internet bağımlılığı olarak, bazıları ise teknoloji bağımlılığı olarak adlandırmıştır. Ancak teknolojik/dijital bağımlılık daha geniş bir çerçevede olayları incelediği için diğer bağımlılık ifadelerine göre daha fazla tercih edilmekte ve davranışsal bağımlılığın bir alt kategorisi olarak kabul edilmektedir (Tarhan, 2013). Bilim adamları, dijital bağımlılığın bir zihinsel bozukluk olarak kabul edilip edilmeyeceği ve tanımı için kriterlerin ne olması gerektiği konusunda hala tartışırken (Kuss & Lopez-Fernandez, 2016), çoğu araştırmacı bunun evrensel bir sorun olduğu konusunda hemfikirdir. Dijital bağımlılığı tanımlamak için kullanılan bileşenler madde kullanımını veya kumarı tanımlamak için kullanılan bileşenlerle aynıdır. Belirginlik, ruh hali değişikliği, tolerans, yoksunluk belirtileri, çatışma ve nüksetme gibi bileşenler örnek olarak verilebilir (Griffiths, 2004). Griffiths (1996) dijital bağımlılığı, insan ve makine arasındaki etkileşimleri (örneğin, televizyon izleme, tabletle oyun oynama) içeren zorlayıcı ve tetikleyici özellikler gösteren davranışsal bir bağımlılık olarak tanımlamıştır.
Dijital bağımlılık, kullanıcının kendisi tarafından bireysel sağlığı ve zihinsel sağlığı için zararlı sonuçlara yol açan ve bir bireyin belirli bir faaliyette bulunma konusunda tekrarlayan bir zorlama biçimidir (Sharma, 2017). Dijital bağımlılıkla ilgili iki temel belirleyici özellik vardır. Birincisi; bireyin kullandığı teknolojik araç üzerindeki kontrol hâkimiyetinin zayıflaması, ikincisi ise bireyin bu durumdan zarar görmesine karşın teknolojik aracı kullanmaya devam etmesidir (Dinç, 2018). Dijital bağımlılık birçok faktörün birleşmesi sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu faktörlerden en önemlileri biyolojik ve çevresel faktörlerdir (Yeşilay, 2017).
Dijital araçların bilinçsizce veya aşırı kullanımı psikopatolojik şikayetler ve farklı psikolojik faktörlerle ilişkilidir. İnternet bağımlılığının kaygı, depresyon ve düşük benlik saygısı (Younes ve diğerleri, 2016), dışsal kontrol odağı (Andreou ve Svoli, 2013) ve çok çeşitli psikopatolojik semptomlar gibi faktörler örnek olarak verilebilir (Kuss ve Lopez- Fernandez, 2016). Dijital bağımlılık bireylerde hem psikolojik hem de fizyolojik açıdan birçok olumsuz duruma neden olmaktadır. Dijital bağımlı bireylerde fizyolojik açıdan fiziksel aktivite eksikliğine bağlı olarak oluşan gelişim sorunları, postür bozuklukları, baş ağrısı gibi problemler görülmektedir. Psikolojik açıdan ise bireylerde kişilik bozuklukları, saldırgan tutum geliştirme, çabuk sıkılma, gerçeklerden kaçma isteği ve artan kaygı düzeyi gibi problemler görülmektedir. Bu poblemlerle beraber bireyde mental olarak sonradan oluşan öğrenme bozuklukları ve düşük akademik başarı gibi sorunlarda ortaya çıkmaktadır (Chiu, Lee & Huang 2004; Jackson, von Eye, Fitzgerald, Witt & Zhao, 2011) Ayrıca dijital bağımlılık seviyesinin yüksek olması bireylerin günlük hayattaki görev ve sorumluluklarını ihmal etmelerine, başkalarıyla olan iletişimlerinde problem yaşamalarına, iletişim becerilerinin azalmasına ve bireyin kendisini sosyal olarak izole etmesi gibi sosyal sorunlar yaşamasına da neden olmaktadır (Şahin & Tuğrul, 2012)
Dijital bağımlılığı açıklamak ve önlemek için uzmanlar tarafından psikolojik ve davranışsal teoriler önerilmiştir. Bunlar arasında öğrenme teorileri, ödül eksikliği hipotezi, dürtüsellik, bilişsel davranışsal modeller ve sosyal beceri eksikliği teorileri yer almaktadır. Bu alanda en sık araştırılan yaklaşımlar bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve motivasyon artırma terapisidir (Sharma, 2018). Eyal’ın 2014 yılında belirttiği, aile, kurum ve toplum olmak üzere farklı grupların etkin mücadelesini öngören bütünsel bir bakış açısı olan kanca modelinide uzmanlar bağımlılıkla mücadele kapsamında ele almaktadır. Türkçe karşılığı “bilinçli farkındalık” olan “mindfulness” gibi stratejik yöntemlerin de dijital bağımlılıkla mücadelede etkili olduğunu belirtilmektedir (Ampofo, 2015; Williams & Kraft, 2012). Ayrıca, günümüzde bu yöntemlerle birlikte bu alanda ilaç terminolojisini genişletmek ve dijital detokslar dijital bağımlılıkla mücadelede etkili olmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Bağımlılık, Dijtal Bağımlılık, Teknoloji Bağımlılığı.
Kaynakça
Ampofo, L. (2015). Mindfulness in the machine: Breaking our technology addiction. Retrieved from http:// www.socialmediatoday.com/content/mindfulness-machine-breaking-our-technology-addiction
Andreassen, C. S., Hetland, J. & Pallesen, S. (2010). The relationship between workaholism, basic needs satisfaction at work and personality. European Journal of Personality, 24, 3–17
Andreassen, C. S., Griffiths, M. D., Gjertsen, S. R., Krossbakken, E., Kvam, S., & Pallesen, S. (2013). The relationships between behavioral addictions and the five-factor model of personality. Journal of Behavioral Addictions, 2(2), 90-99. doi:DOI: 10.1556/JBA.2.2013.003
Andreou, E., & Svoli, H. (2013). The association between internet user characteristics and dimensions of internet addiction among Greek adolescents. International Journal of Mental Health and Addiction, 11, 139-148.
Chiu, S. I., Lee, J. Z., & Huang, D. H. (2004). Video game addiction in children and teenagers in Taiwan. CyberPsychology & behavior, 7(5), 571-581.
Choliz, M. (2010). Mobile phone addiction: A point of issue. Adidiction, 105, 3
Christenson, G. A., Faber, R. J., Dezwaan, M., Raymond, N. C., Specker, S. M., Ekern, M. D. et al. (1994). Combulsive buying. Descriptive characteristics and psychiatric comorbidity. Journal of Clinical Psychiatry, 55, 5–11
Dinç, M. (2018, Ocak). Teknoloji Hayatımızı Kolaylaştırıyor mu? 16-19. (M. Çavuş, Röportaj Yapan) Yeşilay
Dinç, M. ve Ögel K. (2019). Yeşilay eknoloji Bağımlılığı Dersi Kitapçığı. Yeşilay
Fisher, S. (1994). Identifying video game addiction in children and adolescents. Addictive Behaviors, 19, 545–553
Griffiths, M. D. (1996). Behavioural addictions: an issue for everyone. Journal of Workplace Learning, 8, 19
Griffiths, M. D. (1997). Exercise addiction: A case study. Addiction Research, 5, 161–168.
Griffiths, M. D., Davies, M. N., & Chappell, D. (2004). Online computer gaming: a comparison of adolescent and adult gamers. Journal of adolescence, 27(1), 87-96. https://doi.org/10.1016/j.adolesicence.2003.10.007
Jackson, L. A., Von Eye, A., Witt, E. A., Zhao, Y., & Fitzgerald, H. E. (2011). A longitudinal study of the effects of Internet use and videogame playing on academic performance and the roles of gender, race and income in these relationships. Computers in Human Behavior, 27(1), 228-239.
Kuss, D. J., & Lopez-Fernandez, O. (2016). Internet addiction and problematic Internet use: A systematic review of clinical research. World journal of psychiatry, 6(1), 143.Marks, I. (1990). Behavioural (non-chemical) addictions. British Journal of Addiction, 85, 1389–1394
Rachlin, H. (1990). Why do people gamble and keep gambling despite heavy losses. Psychological Science, 1, 294–29
O’Reilly, M. (1996). Internet addiction: A new disorder enters the medical lexicon. Canadian Medical Association Journal, 154, 1882–1883.
Marks, I. (1990). Behavioural (non‐chemical) addictions. British journal of addiction, 85(11), 1389-1394.
Şahin, C., & Tuğrul, V. M. (2012). İlköğretim öğrencilerinin bilgisayar oyunu bağimlilik düzeylerinin incelenmesi. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 4(3), 115-130.
Sharma, M. K., Rao, G. N., Benegal, V., Thennarasu, K., & Thomas, D. (2017). Technology addiction survey: An emerging concern for raising awareness and promotion of healthy use of technology. Indian journal of psychological medicine, 39(4), 495-499.
Sharma, M. K., & Palanichamy, T. S. (2018). Psychosocial interventions for technological addictions. Indian journal of psychiatry, 60(Suppl 4), S541.
Tarhan, N. (2013). Davranışsal Bağımlılıklar (1.Baskı b.). İstanbul: Timaş Yayınları.
Yeşilay. (2017, Mart). “Kumandayı Bulan Saklayabilir mi Acaba”. Yeşilay(998), 22-29
Younes, F., Halawi, G., Jabbour, H., Osta, N. E., Karam, L., Hajj, A., & Khabbaz, L. R. (2016). Insomnia, anxiety, depression, stress and self-esteem in university students: A cross-sectional designed study. PLOS One, 11(9), 13.
Walker, M. B. (1989). Some problems with the concept of “gambling addiction”. Should theories of addiction be generalized to include exessive gambling? Journal of Gambling Studies, 5, 179–200
Williams, R. E., & Kraft, J. S. (2012). The mindfulness workbook for addiction: A guide to coping with the grief, stress and anger that trigger addictive behaviors. Oakland, CA: New Harbinger Publications.
